ميسر mayser
امروزه از واژه‌ي «ميسر» به عنوان يكي از واژگانِ مربوط به رويكرد اقتصادي در جامعه، استفاده نمي‌شود. اما «ميسر» از واژگان مهم در قرآن است كه در ارتباط با مسائل اقتصادي طرح شده است.
اين واژه ازريشه‌ي «يسر» yosr به معناي آساني گرفته شده است.
«يسر» در برابر واژه عسر osr قرار دارد كه به معناي زحمت و سختي است.
«ميسر» اسم است، به موقعيتي گفته مي‌شود كه كسي كه خود رادر آن موقعيت قرار دهد مي‌تواند به آساني و بدون زحمت لازم، ثروت و خواسته‌هايي را كه مي‌خواهد به دست آورد.
واژه‌ي «ميسر» در قرآن داراي بار منفيِ معنايي است و همرديف با خمر«شراب» آمده است(آيه 219 سوره دوم)
در بسياري از ترجمه‌هاي قرآن، تفاسير و كتب لغت، واژه ميسر را «قمار» معنا كرده‌اند. اما با توجه به اينكه خود واژه‌ي قمار هم عربي است مي‌توان گفت كه معناي ميسر با قمار متفاوت است و اگر مشتقات ديگر اين واژه را در قرآن بررسي كنيم متوجه تفاوت جدي اين دو واژه با هم خواهيم شد.
«قمار» اگر چه امكانِ اين را به قمار باز مي‌دهد كه به‌آساني ثروتمند شود اما امكان باخت و از دست‌دادن ثروت هم در قمار وجود دارد.
در حالي كه در «ميسر» تنها معناي آسان‌يافتن بدون باختن است. بنا براين، قمار فقط با تضمينِ برد مي‌تواند يكي از مصداق‌هاي «ميسر» قرار گيرد اما فقط يكي از مصداق‌هاي ميسر. مصداق‌هاي مهمتر و هماهنگ‌تر با معناي «ميسر» مي‌تواند قرار گرفتن شخص در موقعيت‌هاي ويژه‌ي اجتماعي و دست‌رسي به منابع مالي عمومي باشد كه بدون زحمت بتواند از آن منابع بهره‌برداري كند.
اينكه چرا بعدها، به‌ويژه در دوره‌ي عباسيان، واژه‌ي «ميسر» در كتب لغت و تفاسير، تغيير معنايي داده و به «قمار» اطلاق شده است شايد تا حدود زيادي براي انحراف افكار عمومي از تسلط خلفاي عباسي و كارگزارانشان بر بيت‌المال و اموال عمومي بوده است.(براي اهميت مسئله نگاه كنيد به تاريخ بهقي، داستان هارون‌الرشيد، يحيي برمكي، و هديه‌‌ي بزرگي كه علي‌بن عيسي‌بن ماهان از خراسان براي خليفه فرستاده بود)
كساني كه با برخورداري از موقعيتِ اجتماعي، سياسي، و ديني، مي‌توانند بر اموال عمومي تسلط پيدا كنند، و مي‌توانند بدون زحمت، از مال و ثروت برخوردار شوند، نيازي به قمار بازي ندارند. از اين جهت نشاندن واژه‌ي «قمار» به جاي «ميسر»، محدود كردن و كاهيدنِ معناي اين واژه است و شايد نوعي انحراف از اصل مسئله محسوب شود.
همراهيِ خمر و ميسر كه در قرآن آمده، نيز قابل تامل است.
يعني چرا در قرآن واژه‌ي «ميسر» مرادف با خمر آمده است؟
خمر، اگر چه به مسكراتي مانند شراب انگور و خرما گفته مي‌شده است اما خمر همچنين به معناي چيزي است كه پوشاننده تعقل و زدودنِ حساسيت‌هاي انسان در برابر مسائل و مشكلات است.
از اين جهت شايد بتوان گفت كه ميان «ميسر» و «خمر» رشته‌هاي معنايي و شباهت‌هايي وجود دارد.
نتيجه‌اي را كه قرآن از گرايش به «ميسر» بيان مي‌كند، پديد آمدن كينه و دشمني ميان آدم‌ها است(آيه 91 سوره پنجم) و اگر به معناي مسير دقت كنيم مي‌بينيم كه با گرايش افراد جامعه به ميسر، پديد آمدن دشمني در ميان آنان امري بديهي است.
بنا بر آنچه گذشت مي‌توان گفت كه «ميسر» عبارت است از موقعيتي براي آسان‌طلبي و آسان يافتنِ ثروت و اموال كه به‌انواع گوناگون و به بهانه‌هاي بسيار مي‌تواند ظهور و بروز كند. چنين رويكردي وقتي توجيه ديني هم پيدا كند و حرام شمرده نشود، طبعا فرهنگِ آسان طلبي را در امور اقتصادي گسترش داده و اين سخن حكيمانه را مخدوش مي‌كندكه:
بي رنج گنج ميسر نمي‌شود --- مزد آن گرفت جان برادر كه كار كرد
