«واي» يا «وايو» ايزد باد يكي از اسرار آميز ترين خدايان هند و ايراني است . در متون به جا مانده از هند باستان او را بر آمده از نَفَس غول جهاني(پوروشه) كه هستي از بدن او ساخته شده است.در ريگ ودا به دفعات مورد ستايش قرارگرفته است.سرود 53 در ستايش وايو چنين آورده است:
نيروي ارابه «وايو» را اعلام نما كه چون مي گذرد ، همه چيز را در هم مي شكند.
آوايش رعد آساست.
چون پيش مي تازد ، به آسمان مي رسد ، و ابرها را افروخته مي سازد ، و چون به زمين جولان مي كند ، توده غبار را بر آسمان بر مي انگيزد.
.....
او در كجا تولد يافته است ؟
و از كجا بر خاسته است؟
او به اراده خويش روان است.
وايو درايران مرتبه اي خاص داشته و علاوه بر اورمزد و موجودات اهورايي ؛ اهريمن و مستجاب و خواسساير پليدي ها نيز به او قرباني اهدا مي نمودند ، اما همواره خواسته آفريدگان اهورايي ته هاي اهريمنان بر آورده نمي گردد.
پانزدهمين يشت اوستا «رام يشت» نام دارد. اما در هيچ جاي آن از رام اسم برده نشده بلكه سرتاسراين يشت در تعريف و توصيف وايو است.برخي اوستاشناسان بر اين باورند كه نام اين يشت بايد «وايو يشت» باشد. رام يشت با «وايو» ايزد هوا كه نام ديگرش در پهلوي واي يا اندرواي است آميخته شده . وايو صفات زيادي دارد از آن جمله : جوينده ، نيك كردار، چيره شونده ، پيش رونده ، پس رونده ، پاينده فر، ، شكست دهنده و...
بسياري از پادشاهان و پهلوانان ايران زمين براي پيروزي بر دشمنان خود از وايو كمك خواسته اند و او نيز دعاي آنان را اجابت كرده است ، از آن جمله فريدون براي پيروزي بر اژد دهاك ، جمشيد براي فراهم كردن زندگي خوش آريائيان ، تهمورث براي پيروزي بر اهريمن ، كيخسرو براي پيروزي بر افراسياب ، و اتفاقا مي دانيم كه باد در ميدان كارزار يكي از عوامل اصلي پيروزي يكي از طرفين كارزار است .
همانطور كه اورمزد در بالا و در روشني بي كران فرمان روايي مي كند و اهريمن در پايين و در ظلمت ، واي نيز در فضاي ميان آندو يا خلا حكمفرمايي مي كند.وايو از مفهوم بي طرفي بر خوردار و دو وايو وجود دارد يكي وايو خوب و ديگري وايو بد كه به اعتقاد برخي محققان اين صورت دو گانه محصول تفكري متاخر بوده و در دوران اوليه وايو شخصيتي واحد بوده با سيماي دو گانه ، نيكوكار و در عين حال شوم كه با كه با مرگ پيوند دارد وهيچكس توان گريز از وي را ندارد . و اگر آنچنانكه سزاوار اوست مورد ستايش قرار گيرد انسانها را از تمامي يورش ها رهايي مي دهد.
اين ايزد به درخواست دوشيزگان پاك براي رسيدن به شوهران خوب و خوشبخت شدن و كامياب گرديدن نيز پاسخ مساعد مي دهد.در رام يشت كرده 10 فقره 39-41 مي خوانيم كه دختران نيزبراي يافتن همسران خوب و نيك وايو را نيايش مي كنند: «او را بستودند دوشيزگاني كه هنوز به مردان نرسيده اند در روي تخت زرين ، در روي بالش زرين ، در روي فرش زرين .....» از شگفتي هاي بسيار خيره كننده روزگار يكي همين است كه هنوز هم پس از هزاران سال، دوشيزگان و بانوان ، اين ايزد را همانطور مخاطب قرار مي دهند : « اي واي ».
گمان مي رود كه «اي واي» همان است كه به عنوان يكي از قواي انساني با شيرمادر در وجود به وديعه گذاشته مي شود. غير از كمك گرفتن دوشيزگان از «واي» كه هنوز بصورت « اي واي» در بيان ما باقي مانده است ، عبارت «واي بر تو» به معني آنست كه ايزد باد مقابل تو قرار گيرد و معلوم است كه در جنگ آنكه باد را مقابل خود داشته باشد با شكست مواجه است . و نيز عبارت « باد به پشتش خورده» كنايه از كسي است كه همواره در جنگ از عنايت و پشتيباني « ايزد واي» برخوردار بوده و بهمين جهت خود داراي زور نيست . خطاب « واي من» خود به خوبي از ايزد واي سخن مي گويد كه معادل « خداي من » بكـار مي رود ، و اين نشانه تاثيراتي است كه افكار و اساطير يا اديان و باورهاي كهن بر افكار جديد مي گذارد. هر چند امروزه وايو داراي يشت خاصي نيست امادرتقويم ايراني وگاهشمارهاي باستاني او پاسدار روز بيست و دوم هر ماه است.
منابع :
پژوهشي در اساطير ايران /مهرداد بهار /نشر آگاه
تاريخ اساطير ايران / ژاله آموزگار/انتشارات سمت
شناخت اساطير ايران / باجلان فرخي / انتشارات اساطير
ريگ ودا /دكتر جلالي ناييني / نشر نقره
زروان/فريدون جنيدي/سازمان پژوهش فرهنگي.
