کافه تلخ

۱۳۸۹ شهریور ۸, دوشنبه

زیگورات




همان طور که در افسانه‌ها آمده، برج بابل نیز به قصد رسیدن و دست یافتن به آسمانها و بهشت ساخته شد.

از این معبد هفت طبقه...

زیگورات چیست؟
در میان معابد و بناهای دنیای باستان، زیگورات‌ها (یا زیقورات‌ها) یکی از شگفت‌انگیزترین آثار برجای مانده هستند که در منطقه میان‌رودان یا بین‌النهرین و همچنین در داخل ایران امروزی قرار گرفته اند.
عظمت این ساختمان‌ها و ساختار معماری آنها، همیشه برای انسان امروزی عجیب و رمزآلود بوده است. فلسفه پیدایش زیگورات‌ها ریشه واژه زیگورات به واژه‌ی "زیقوره" در زبان آکدی (Akkadi)، یکی از زبان‌های بین‌النهرینی باز می‌گردد و به معنای بلند و برافراشته ساختن است. زیگورات‌ها، ساختمان‌ها و معابد پلکانی شکلی هستند که مانند هرم، هر طبقه‌ی بالایی نسبت به طبقه پایین‌تر از خود مساحت کمتری دارد.

بر روی وجوه این هرم‌های بزرگ، پله‌هایی برای رسیدن به آخرین طبقه وجود دارد. در آخرین طبقه بعضی از زیگورات‌ها، ساختمان مکعب شکلی وجود داشته که احتمالا محل برگزاری نیایش بوده است. حدس و گمان‌های مختلفی در مورد فلسفه وجودی این معابد عظیم وجود دارد. رایج‌ترین تصور در مورد زیگورات آن است که این معابد در حقیقت پلکانی بزرگ برای رسیدن به خدا یا خدایان مورد پرستش مردمان آن شهر بوده‌اند.

پله‌ای در ابعاد غیر قابل تصور که از یک‌سو انسان از آن بالا می‌رفته و از سوی دیگر خدا از آن پایین می‌آمده تا در آخرین طبقه و آنجایی که معبد قرار داشته انسان و خدا یکدیگر را ملاقات کنند. با این حال زیگورات محلی برای نیایش‌های عمومی ‌نبوده بلکه خانه‌ای برای خدایان بوده است و معمولا افرادی خاص مانند کاهن‌ها یا پادشاه می‌توانستند از آن صعود کنند. زیگورات‌ها ساختمان‌های توپر آجری و خشتی هستند و درون خالی نیستند بلکه هر طبقه تا پایین و روی زمین ادامه دارد.
در شهرهای میان‌رودان، زیگورات بزرگترین و مشخص‌ترین ساختمان آن شهر بوده است. ارتفاع بعضی از این ساختمان‌ها به بیش از چهل متر نیز می‌رسیده است. معمولن این معابد در میان سایر معابد و ساختمان‌های مقدس دیگر ساخته می‌شدند و یک مجموعه به هم پیوسته را تشکیل می‌دادند. حدسیات دیگری نیز در مورد زیگورات مطرح است. برخی بر این باورند که ساختن این کوه‌های عظیم خشتی در دشت‌های جنوبی ایران و منطقه میان رودهای دجله و فرات، که منطقه‌ای است بدون پستی و بلندی، یادآور کوه‌های سر به فلک کشیده فلات ایران است.
شاید سازندگان زیگورات‌ها، دلتنگی و یا خاطره قومی‌ خود را از کوه‌های مقدس داخل فلات ایران که می‌توانسته خاستگاه و سرزمین اصلی آنان باشد، با ساختن این قله‌های بلند آجری نشان داده‌اند. هر چه که هست، زیگورات نشان دهنده محترم و مقدس بودن ارتفاع و بلندی در ذهن سازندگان آن است. نخستین نمونه‌های شناخته زیگورات را مربوط به پنج هزار سال پیش می‌دانند. یکی از قدیمی‌ترین زیگورات‌های کشف شده، زیگورات شهر "اور" (Ur) در عراق امروزی است.
و حتما می‌دانید که شهر اور با توجه به روایات کتاب مقدس یا تورات، به احتمال، زادگاه حضرت ابراهیم بوده است. قدمت زیگورات شهر اور(Ur) را در حدود چهار هزار و صد سال برآورد می‌کنند. بابل، پیوند زمین و بهشت اما شاید یکی از مشهورترین زیگورات‌های تاریخ، همان برج بابل (Babylon) باشد. البته صد در صد مشخص نیست که برج افسانه‌ای بابل با زیگورات اِتمنانکی (Etemenanki) شهر بابل باستان که هم اکنون بخش‌هایی از آن باقی مانده، انطباق داشته باشد. کلمه اتمنانکی (Etemenanki) به معنای پیوند زمین با آسمان و یا بهشت است.
همان طور که در افسانه‌ها آمده، برج بابل نیز به قصد رسیدن و دست یافتن به آسمانها و بهشت ساخته شد. از این معبد هفت طبقه، ویرانه‌های اندکی بر جای مانده است. در حدود سی زیگورات در منطقه میان‌رودان و فلات ایران شناسایی شده است. از این میان برخی را با قطعیت زیگورات می‌دانند و برخی دیگر را از روی متون ادبی، مذهبی و تاریخی بر جای مانده به حدس و گمان شناسایی می‌کنند. زیگورات‌های ایران از این میان، بین چهار تا پنج زیگورات در داخل ایران قرار دارد: زیگورات سیلک کاشان (Sialk)، زیگورات چغازنبیل (Chogha Zanbil)، و زیگورات‌های ده نو و جیرفت.
قدمت گذاری زیگورات سیلک کاشان با اختلاف نظرهای فراوانی روبه‌روست. عده ای از باستان‌شناسان از جمله دکتر صادق ملک شهمیرزادی آن را مربوط به ۴۵٠٠ تا ۴٩٠٠ سال پیش می‌دانند و عده ای دیگر آن را حداکثر به هزاره اول پیش از میلاد نسبت می‌دهند. زیگورات چغازنبیل در خوزستان ایران، بزرگترین معبد برجای مانده از این‌گونه است. به تازگی در نزدیکی چغازنبیل، در محوطه‌های هفت تپه و ده نو، تپه‌های دیگری کشف شده‌اند که احتمال می‌رود زیگورات‌های دیگری باشند. معابد پلکانی شکلی که به آنها زیقورات یا زیگورات می‌گفتند، یکی از مهم‌ترین بناهای دوران باستان در میان‌رودان و فلات ایران بوده است که همچنان تلاش برای شناخت دقیق‌تر و تاثیرشان بر دوره‌های بعدی در جریان است.
چغازنبیل بزرگترین اثر معماری تمدن ایلامی
چُغازَنبیل نیایشگاهی است باستانی که در زمان ایلامیها و در حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد ساخته شده است. چغازنبیل بخش به‌جا مانده از شهر دوراونتش است.
این سازه در ۱۹۷۹ در فهرست میراث جهانی یونسکو جای‌ گرفت.
چغازنبیل در جنوب غربی ایران و در استان خوزستان جای ‌گرفته ‌است. این سازه در ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر باستانی شوش در طول جغرافیایی ۴۸ دقیقه و ۳۰ ثانیه و پهنای جغرافیایی ۳۲ دقیقه می‌باشد.
این نیایشگاه توسط اونتاش گال (پیرامون ۱۲۵۰ پ.م.)، پادشاه بزرگ عیلام، و برای ستایش ایزد اینشوشیناک، نگهبان شهر شوش، ساخته شده است.
مکان جغرافیایی زیگورات (معبد هرمی‌شکل چند طبقه) چغازنبیل در ۴۵ کیلومتری جنوب شهر شوش در نزدیکی منطقه باستانی هفت تپه می‌باشد. (در محور اصلی شوش به اهواز) بلندی آغازین آن ۵۲ متر و ۵ طبقه بوده است. امروزه ارتفاع آن ۲۵ متر و تنها ۲ طبقه و نیم از آن باقی مانده است.

«چغازنبیل» که نام باستانی این بنا بشمار می‌آید، واژه‌ای محلی و مرکب از دو واژه چُغا (به معنای تپه در زبان لری) و زنبیل است که اشاره ای است به مکان معبد که سابقا تپه بوده و آن را به زنبیل واژگون تشبیه می‌کردند. این مکان نزد باستانشناسان به دور-اونتَش معروف است که به معنای دژِ اونتش است. اونتاش گال پادشاه عیلامی است که دستور ساخت این شهر مذهبی را داده است. بنای چغازنبیل در میانه این شهر واقع شده است و مرتفع‌ترین بخش آن است.
بلندی آغازین این بنا ۵۲ متر در قالب ۵ طبقه بوده است. امروزه ارتفاع آن ۲۵ متر و تنها دو طبقه و نیم از آن باقی مانده است. مسیر دستیابی به چغازنبیل از طریق جاده اهواز به شوش است اما مکان آن دقیقاً بین شوشتر و شوش و جنوب شهر دزفول در کناره رود دز قرار دارد و این خود حکایت از این دارد که در زمان ایجاد زیگورات شهرهای دزفول (روناش) و شوش و شوشتر هر سه وجود داشته‌اند. این نیایشگاه توسط اونتاش ناپیریش (حدود ۱۲۵۰ پ.م.)، پادشاه بزرگ عیلام، و برای ستایش ایزد اینشوشیناک، الهه نگهبان شهر شوش، ساخته شده است. و در حمله سپاه خونریز آشور بانیپال به همراه تمدن عیلامی‌ ویران گردید. قرنهای متمادی این بنا در زیر خاک به شکل زنبیلی واژگون مدفون بود تا اینکه به دست رومن گیرشمن فرانسوی در زمان پهلوی دوم از آن خاکبرداری گردید. گرچه خاکبرداری از این بنای محدب متقارن واقع شده در دل دشت صاف موجب تکمیل دانش دنیا نسبت به پیشینه باستانی ایرانیان گردید اما پس از گذشت حدود ۵۰ سال از این کشف، دست عوامل فرساینده طبیعی و بی دفاع گذاشتن این بنا در برابر آنها آسیبهای فراوانی را به این بنای خشتی - گلی وارد کرده و خصوصا باقیمانده طبقات بالایی را نیز دچار فرسایش شدید کرده است.
بناهای شهر از خشت و آجر ساخته شده‌اند و با وجود قدمت بسیار هنوز بخش زیادی از آنها بر جای مانده‌اند. در نمای بناهای موجود در محوطه چغازنبیل آجرهای كتیبه‌داری با خطوط میخی ایلامی ‌و اَكَدی به كار رفته‌اند. این آجرها روی بدنه‌های ذیقورات به فاصله هر ده رج تكرار ‌شده است. در این آجرها نام و نسب شاه سازنده بنا ذكر شده و در آن مشخص شده كه این بنا چگونه و به چه منظوری ساخته شده است. به این ترتیب هزاران آجر ساده و کتیبه‌دار بناهای شهر را تزیین می‌کرده‌اند. علاوه بر این از آجرهای لعابدار، ملات قیر طبیعی، اندودهای گچی و گل میخ‌های سفالین استفاده زیادی شده است.
درهای معابد و كاخ‌ها از چوب بوده كه با میله‌های شیشه‌یی تزیین می‌شده‌اند. طی حفاری‌های به عمل آمده قطعاتی از مجسمه‌های سفالین و لعابدار گاوهای نر که از دروازه‌های ورودی بنای ذیقورات محافظت می‌نمودند، به دست آمده‌اند. ظروف مختلف سفالی و سنگی، مهرهای استوانه‌یی، اشیای فلزی، پیکرک‌های سفالین و اشیای تزیینی از جمله دیگر آثار به دست آمده از این محوطه است.

چغازنبیل جزوه معدود بناهای ایرانی است که در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. ضمناً در بعضی از کتب تاریخی نام قدیمی ‌شوش، چغازنبیل نامیده شده است.



گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
www.seemorgh.com/culture
منابع: aftab.ir
fa.wikipedia.org

فطرس که بود



با بررسی آیات و روایات متعدد، می‏توان ویژگی‏ های زیر را برای فرشتگان برشمرد:
1 . موجودات شریف و ارزشمندی هستند كه واسطه بین خداوند متعال و عالم محسوس به شمار می‏ آیند و در همه حوادث بزرگ و كوچك جهان نقش دارند;
بر هر امری با توجه به ابعاد و جنبه‏ های مختلف آن یك یا چند فرشته گمارده شده است، نقش فرشتگان در حوادث و جریان‏ها، اجرای فرمان الهی و تثبیت آن در جایگاه ویژه‏اش است . قرآن كریم در این باره می‏فرماید: لا یسبقونه بالقول و هم بامره یعملون;
(1) آن‏ها در هیچ سخنی بر خداوند پیشی نمی‏گیرند و مطیع امر خداوندند .¯
2 . در فرشتگان سركشی و نافرمانی وجود ندارد; چون اراده‏ای مستقل از اراده خداوند ندارند تا چیزی خلاف خواست او بخواهند . قرآن در این مورد می‏فرماید:
لا یعصون الله ما امرهم و یفعلون ما یؤمرون; (2) فرمان خداوند را مخالفت نمی‏ كنند و امر او را اطاعت می‏كنند .¯
3 . فرشتگان، با وجود فراوانی و كثرت، از نظر مقام و درجه مختلفند . برخی برتر از برخی دیگرند و عده‏ای فرمانده و عده‏ای فرمانبردارند . آن كه فرمانده است‏به امر الاهی امر می‏كند و فرمان می‏دهد و آن كه فرمانبر است نیز به دستور الاهی مطیع و فرمانبردار است و همگی در این ویژگی كه از خود اراده و اختیاری ندارند،
مشتركند; چنان كه قرآن می‏فرماید:
و ما منا الا و له مقام معلوم; (3) هر كدام از ما فرشتگان دارای رتبه و جایگاه معین و مشخصی است .¯
4 . چون كارهای فرشتگان به امر خداوند و اراده او است و خداوند در همه امورش غالب و چیره است - و الله غالب علی امره; (4) خداوند بر كارش مسلط و چیره است - و هیچ چیز در آسمان‏ها و زمین او را عاجز و مغلوب نمی‏سازد، (5) فرشتگان نیز كه فرمانبرداران حق بوده، اراده و خواستی جز اراده و خواست او ندارند و همواره چیره و پیروزند. (6)
در مورد فطرس كه یكی از فرشتگان الهی است، روایات متعددی داریم كه مضمون و محتوای آن‏ها یك‏سان است . در روایتی می‏خوانیم: فطرس فرشته‏ای بود كه گردا گرد عرش الهی در گردش بود و درباره دستوری از اوامر خداوند كوتاهی و سستی ورزید . بالش به كیفر این نافرمانی چیده شد و به یكی از جزیره‏ها تبعید گردید . هنگامی كه امام حسین (ع) متولد شد، جبریل (ع) برای عرض تبریك به پیامبر (ص) به سوی زمین فرود آمد و در راه با فطرس دیدار كرد . جبریل (ع) به وی پیشنهاد كرد، برای عرض تبریك و تهنیت، با او نزد پیامبر (ص) برود . هنگامی كه جبریل (ع) او را به حضور پیامبر (ص) برد، به امر پیامبر (ص)، بالش را به بدن پاك امام حسین (ع) مالید و سلامتش را باز یافت . (7)
عده‏ای از بزرگان معتقدند، داستان فطرس با آیات صریح قرآن كه ویژگی‏های فرشتگان را برشمرده، آن‏ها را بندگان مطیع و كریم و شایسته خداوند معرفی می‏كند و از هر نوع سرپیچی و نافرمانی پیراسته می‏داند، سازگاری ندارد; پس باید این گونه روایات را نادرست‏شماریم; و به فرض درستی‏شان، بدان سبب كه نكته‏ای فراتر از ادراك ما دارند، باید علمش را به اهلش یعنی اولیای برگزیده الهی واگذاریم و خود را در فهم آن ناتوان بدانیم .
در مقابل عده‏ای بر این باورند كه فرشتگان اصناف و درجه‏های گوناگون دارند . گروهی مقربند و گروهی در درجه پایین‏تر جای گرفته‏اند . آیاتی كه هر گونه نافرمانی و سرپیچی را از فرشتگان نفی می‏كنند، به فرشتگان مقرب مربوط است . فطرس از فرشتگان مقرب نبود تا از هر نوع سركشی پیراسته باشد;
به ویژه آن كه تخلف و سرپیچی فطرس در برخی روایات كندی و سستی ورزیدن خوانده شده كه نوعی ترك اولی است نه گناه . چنان كه پیامبران (ع) نیز درجات مختلف دارند:
تلك الرسل فضلنا بعضهم علی بعض; (8) بعضی پیامبران را بر بعضی برتری بخشیدیم .¯
عده‏ای از انبیاء ترك اولی داشتند; ولی جمعی مانند پیامبر بزرگوار اسلام (ص) و خاندان پاكش جز اراده الاهی اراده‏ای نداشتند و حتی از ترك اولی نیز پیراسته بودند .


پی نوشت

1 . انبیا (21): 27 .
2 . تحریم (66): 6 .
3 . صافات (37): 164 .
4 . یوسف (12): 21 .
5 . فاطر (35): 44 .
6 . ر . ك: المیزان، ج‏17، ص‏12، ذیل آیه اول سوره فاطر .
7 . ر . ك: سفینه البحار، شیخ عباس قمی (ره)، ج‏3، ص‏930; بحارالانوار، ج‏26، ص‏340، روایت 10 و ج‏43، ص‏243، روایت 8 و ج‏4، ص‏182، روایت 7 .
8 . بقره (2): 253 .

پرسمان شماره 7

گناه فرشته ای با نام فطرس چه بود



گناه فرشته ای با نام فطرس چه بود که به خاطرش مجازات شد؟
آیا فرشتگان قادرند در حد حتی خیلی ناچیز و جزیی عصیان کنند ؟
آیا فرشتگان موجوداتی مختارند؟ اگر مختار نباشند که مجازاتشان عادلانه نیست؟ و اگر مختار باشند و قادر بر انجام خطا یا اشتباه یا گناه چگونه اداره ی بسیاری از امور حیاتی عالم (مثل واسطه ی وحی بودن تقسیم روزی ها گرفتن ارواح و قبض روح و ...) به دست آنهاست؟
لطفا مرا راهنمایی کنید
با تشکر و التماس دعای فراوان
به امید ظهور
پاسخ :
با سلام
دوست محترم
در مورد فطرس كه یكی از فرشتگان الهی است، روایات متعددی داریم كه مضمون و محتوای آن‏ها یك‏سان است. در روایتی می‏خوانیم: فطرس فرشته‏ای بود كه گرداگرد عرش الهی در گردش بود و درباره دستوری از اوامر خداوند كوتاهی و سستی ورزید. بالش به كیفر این نافرمانی چیده شد و به یكی از جزیره‏ها تبعید گردید. هنگامی كه امام حسین(علیه السلام) متولد شد، جبریل(علیه السلام) برای عرض تبریك به پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به سوی زمین فرود آمد و در راه با فطرس دیدار كرد. جبریل(علیه السلام) به وی پیشنهاد كرد، برای عرض تبریك و تهنیت، با او نزد پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) برود. هنگامی كه جبریل(علیه السلام) او را به حضور پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) برد، به امر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، بالش را به بدن پاك امام حسین(علیه السلام) مالید و سلامتی اش را بازیافت.
عده‏ای از بزرگان معتقدند، داستان فطرس با آیات صریح قرآن كه ویژگی‏های فرشتگان را برشمرده، آن‏ها را بندگان مطیع و كریم و شایسته خداوند معرفی می‏كند و از هر نوع سرپیچی و نافرمانی پیراسته می‏داند، سازگاری ندارد؛ پس باید این گونه روایات را نادرست شماریم؛ و به فرض درستی‏شان، بدان سبب كه نكته‏ای فراتر از ادراك ما دارند، باید علمش را به اهلش یعنی اولیای برگزیده الهی واگذاریم و خود را در فهم آن ناتوان بدانیم.
در مقابل، عده‏ای بر این باورند كه فرشتگان اصناف و درجه‏های گوناگونی دارند. گروهی مقرّبند و گروهی در درجه پایین‏تر جای گرفته‏اند. آیاتی كه هر گونه نافرمانی و سرپیچی را از فرشتگان نفی می‏كنند، به فرشتگان مقرب مربوط است. فطرس از فرشتگان مقرب نبود تا از هر نوع سركشی پیراسته باشد؛ به ویژه آن كه تخلّف و سرپیچی فطرس در برخی روایات كندی و سستی ورزیدن خوانده شده كه نوعی ترك اولی است نه گناه و عصیان.
در مورد قسمت دوم سوال،به نظر مى رسد كه فرشتگان، از عقل محض آفریده شده اند. به خوبى ها و نیكى ها گرایش دارند و این گرایش هم به طور جبرى صورت نمى پذیرد، بلكه از روى اختیار است؛ ولى اختیار و انتخاب در مورد آن ها چون با مانعى روبرو نیست، یك مسئله طبیعى و عادّى است؛ از این رو انجام طاعات درباره فرشتگان، مطابق طبع و فطرت آنان است؛ ولى انسان گرچه داراى عقل است، بُعد مادّى و جسمى و خواص و ویژگى هاى حیوانى و تمایلات شیطانى در وجودش هست؛ از این رو گرایش وى به خیرات و نیكى ها مواجه با تمایلات نفسانى و شیطانى است؛ بنابراین انتخاب و گزینش در انسان نیاز به مجاهده با نفس دارد، و انسانى كه با نفس خویش مجاهده كند، بسیار ارزشمند بوده بر فرشتگان هم برترى مى یابد.
بنابراین، فرشتگان موجودات مختارى هستند كه اختیار آن ها به خاطر مناسبت با فطرت سرشتشان، همواره در جهت نیكى و صلاح مى باشد. لذا اداراه امور حیاتی عالم از ناحیه ایشان مورد تهدید نیست.
در صورت نیاز مجددا در خدمت شما هستم.
موفق باشید.


مشاور : احمدی