يكى از آثار اصيل اسماعيلى كتاب عيون الاخبار و فنون الآثار فى ذكر النبى المصطفى المختار و وصيه الكرار و آلهما الاطهار، تاليف، داعى ادريس عماد الدين داعى يمن (متوفى 872 ه ق) در هفت جزء است. (عدد هفت جايگاه ويژهاى نزد شيعه اسماعيليه دارد.اين كتاب شامل تاريخ اسماعيليان، از زمان حضرت على (ع) تا قرن نهم زمان حيات مؤلف است. جزءهاى چهارم و پنجم و ششم كتاب را مصطفى غالب در بيروت چاپ كرده است (43) و بخش خاصى از آن به نام تاريخ الخلفا الفاطميين بالمغرب با تحقيق «محمد اليعلاوى»در بيروت چاپ شده است. ظاهرا بقيه كتاب تاكنون به صورت خطى باقى مانده است. قطعاتى از آن را نيز «الدشراوى» در تونس (1979) و حمدانى در مجله Des islam چاپ كردهاند. (44)
يكى ديگر از نخستين آثار اسماعيليه، كتاب افتتاح الدعوه و ابتداء الدوله نوشته قاضى نعمان بن محمد قاضى القضات المعز لدين الله است.اين اثر كه تاريخ دعوت فاطميان در يمن و آفريقاى شمالى تا برقرارى خلافت آنها است، از ارزش زيادى برخوردار است. اين كتاب يكبار به تحقيق «وداد القاضى» به سال 1970 م در بيروت و بار دوم به تحقيق «فرحات الدشراوى» به سال 1975م در تونس چاپ شده است.
از آثار ديگر رياض الجنان تاليف شرف على سيد نورى است كه در سال 1277 ه.ق در بمبئى منتشر شده اين اثر كل جهان اسلام را مورد توجه قرار داده و نويسنده از نظر گرايش كاملا اسماعيلى است.
و ديگر كتاب الفلك الدوار فى سماء الائمه الاطهار تاليف شيخ عبد الله بن مرتضى يكى از اسماعيليان خوابى است كه در سال 1356در حلب چاپ شده و تاريخ عمومى اسماعيليان است. نويسنده به كتابهاى فرقه بهره دسترسى داشته ولى قسمت تاريخى كتابش را از روى منابع اهل سنت نوشته، لذا ارزش چندانى ندارد. (45)
يكى ديگر از منابع اسماعيليه كتاب دستور المنجمين به زبان عربى و در علم نجوم زيج است. اين كتاب حاوى معلومات تاريخى به خصوص در باره اسماعيليه نزاريه ايران است. از قرائن برمىآيد كه نگارنده از همان فرقه بوده است و تاليف كتاب در حدود سال 500هجرى و در ايام حيات حسن صباح است ولى نام مؤلف معلوم نيست.نسخه بسيار قديمى از اين كتاب كه ظاهرا نسخه اصلى است در كتابخانه ملى پاريس موجود است (به علامت Aeube 5968 رجوع شود)با توجه به زمان تاليف آن كه 150 سال قبل از تاليف جهانگشاى جوينى است هيچ بعيد نيست كه جوينى كتاب مزبور را در نزد خود داشته و در تاليف جلد سوم جهانگشاى از آن اقتباس نموده است.علامه قزوينى مىگويد:
نسخه حاضره دستور المنجمين چنان كه از وجنات آن در كمال وضوح لايح است، به نحو قطع و يقين نسخه اصلى مؤلف است نه سوادى از آن، پس محتمل استبه احتمال بسيار قوى كه اصلا جوينى عين همين نسخه حاضره را در دست داشته، به اين معنى كه شايد نسخه حاضره از جمله نسخ كتابخانه معروف الموت بوده كه پس از فتح آن قلاع به دست جوينى افتاده بوده [است]. (46)
اسماعيليه و محققان غربى
محققان غربى كه شايسته بود با مسئله، منصفانه و محتاطانه برخورد كنند نيز در نخستين وهله، تحت تاثير خيال پردازىهاى صليبيان و شخص ماركوپولو و روش مخالفان قرار گرفتند و تاريخ را همانند «داستان پليسى» دنبال نمودهاند و اسماعيليان را نه انسانهايى پاىبند به اعتقادات محكم حاكمشان «شيخ الجبل» بلكه انسانهاى شيطانصفتى به حساب آورد كه پاىبند «طريقتحشاشين» بودند. حتى در سده نوزدهم ميلادى نيز شرقشناس اتريشى «فنهامر پورگشتال» بدگمانىهاى ناشى از «محافل سرى» را نثار اسماعيليان نگونبخت كرده و جنايتهايى را به آنان نسبت داده كه در اروپا، برخى به فراماسونها و برخى ديگر به «يسوعيان» نسبت مىدادند.
