فرشتگان مقرب یا Archangel ها فرشتگانی هستند که از سایر فرشتگان، برتر و دارای درجه بالاتری هستند. این فرشتگان در تمامی ادیان یافت می شوند که بعضا نام آنها اندکی متفاوت است. اسلام، مسیحیت، یهودیت و زرتشت ادیانی هستند که این فرشتگان را در یک مضمون و زمینه قرارداده و تقریبا وظایف یکسانی را بر آنها می شمارند. اصل این لغت ریشه یونانی دارد.
یکی از فرشتگان مقربی که در کتاب مقدس دین حضرت مسیح آمده Michael یا مایکل است که در دین اسلام از آن با نام میکائیل نام برده شده است. Gabriel (گابریل) که در انجیل لوقا نامش دیده می شود نیز یکی دیگر از این دسته فرشتگان است که در اسلام به او جبرائیل یا جبرئیل خطاب می کنند. از فرشتگان مقرب دیگر می توان از Raphael (رافائیل) مسیحی یا اسرافیل اسلامی نام برد و آخرین فرشته مقرب مشهور Azrael یا دوست شفیق نوع انسان است همان حضرت ازرائیل. سه فرشته اول در تاریخ 29 سپتامبر در کلیساهای کاتولیک رومی مورد ستایش و تکریم واقع می شوند.
بررسی فرشتگان مقرب از دیدگاه ادیان
اسلام
جبرئیل با لقب امین به دلیل واسط بودن بین خداوند و حضرت محمد (ص) جهت نزول قرآن که همانا وظیفه ایشان برقراری ارتباط بین خداوند با پیامبران بوده است. از ایشان به عنوان روح القدس در قرآن یاد شده است.
میکائیل، فرشته بخشش و شفقت، نگهبان سابق زمین که وظیفه آوردن باران و رعد را بر روی زمین بر عهده دارد. بدیهی است که این دو مورد نمادهایی هستند مبنی بر برکت زمین و ایجاد تعادل!
در داستانهای اساطیر باستان که نمونه بسیار جذاب و فریبای آن نوشته ای است از جان میلتون به نام "بهشت گمشده" داستانی بس تخیلی ولی آکنده از واقعیت در لوای داستان آمده (امری که قرآن به آن اشاره داشته که " خدا مثلها را براى مردم مىزند شايد كه آنان پند گيرند" سوره ابراهیم- آیه 25) کاملا به این نکته اشاره شده که هنگام رانده شدن ابلیس از بهشت میکائیل نگهبان زمین بوده است. ذات علوم دینی و ماورایی پوشیدگی در لفافه ای از داستان و قصه است تا به سادگی در دسترس نبوده و نیز تلاشی برای رسیدن به آن صورت گیرد. در این باره آیه دیگر از قرآن می فرماید: " كتابى مبارك است كه آن را به سوى تو نازل كردهايم تا در [باره] آيات آن بينديشند و خردمندان پند گيرند سوره ص- آیه 29 ". سوال این است که آیا ما نیز از خردمندانیم و اندیشمند در آیات؟
اسرافیل، با صور مشهورش، تا بدمد و هر چه که هست و نیست را خبر کند که امروز، روز قیامت است و حسابرسی. اسرافیل در این صور واقعیت را خواهد دمید. به ایشان در زبان عبری رافائیل گویند. می توانید ایشان را که بر بلندای هستی ایستاده تا در صور بدمد تجسم کنید؟ شاید فردا آن روز باشد!
و ازرائیل، فرشته مرگ، کسی که مسئولیتی بس خطیر و به ظاهر ترسناکی برعهده دارد و آن جداسازی روح انسان از بدن است در زمان موعود از قلمرو خاکی. در قرآن هرگز از این نام برای ایشان استفاده نشده ولی به جای آن لقب دلنشین ملک الموت را به ایشان اعطا فرموده است. ("بگو فرشته مرگى كه بر شما گمارده شده جانتان را مىستاند آنگاه به سوى پروردگارتان بازگردانيده مىشويد سوره سجده-آیه 11")
بدون شک با توجه به بت پرست بودن اعراب آن زمان مباحثه بیش از حد در باره فرشتگان و نمادین ساختن آنها تاثیرات نچندان مثبتی را بر آنان می گذاشت و چه بسا باعث تحکیم و تهییج آنان در پرستش بتها می شد.
مبحث مردن بسیار جالب است و به آن بدین صورت اشاره شده که روح از همان جایی که وارد بدن شده بازپس گرفته می شود، از محلی بین دو ابرو که به نام "خافی" یا پنهان شناخته می شود. امتداد این نقطه در سر غده صنوبری است!
یهودیت
هیچ منبع صریحی در متون شرعی (عهد عتیق) از فرشتگان مقرب یافت نمی شود. داستانهای متفاوتی نیز از فرشتگان آمده که در جای خود در خور توجه است مانند کشتی گرفتن حضرت یعقوب با خدا! که همان فرستاده وی یا فرشته ای بوده است که این نیز داستانی است برای پند آموزی!
البته در تعالیم دینی یهود نظیر کابالا (کبالا یا قبالا) و کتاب Enoch یا همان انوخ (فصل 20) همچنین در متن زندگی آدم و حوا تعداد فرشتگان مقرب که آمده حداقل هفت عدد! است که به آنان فرشتگان مرکزی با کانونی نیز می گویند. و نیز سه فرشته مقربی که در قبل از آنان یاد شد (همه بجز ازرائیل) معمولا به این عنوان یاد می شوند. هشت نام موجود است که در آن شک و شبهه ای وجود دارد که کدامیک از این اسامی از مقربین نیست:
Uriel – Sariel – Raguel – Zadkiel – Jophiel – Haniel – Chamuel
در این اسامی بیشترین شک به Raguel است.
و نیز برخی مردم سروده ای را قبل از مراسم شام جمعه شب برای فرشتگان می خوانند. این شام شابوس یا Shabbos نام دارد. در این سروده عبارتی که معنی آن "رحمت بر تو باد" است خوانده شده که "تو" اشاره به فرشتگان دارد.
در کتاب عهد جدید به مراتب از فرشتگان صحبت به میان آمده است. برای نمونه فرشتگانی که برای حضرت مریم، یوسف (Joseph) پیام می آوردند ، فرشته ای که به حضرت مسیح بعد از آزمایش 40 روزه صحرا (در این 40 روز ابلیس معلم حضرت بوده است!)کمک نمود، فرشته ای که در هنگام مصلوب شدن حضرت، وی را ملاقات کرد ، فرشته ای که بر مقبره ایشان دیده شد یا فرشته ای که دو حواری پیتر و پل را از زندان آزاد کردند، همه و همه از مصادیق بارز اشاره به فرشتگان در این دین است. ولی فقط در دو مورد به فرشتگان مقرب اشاره شده است، یکی به میکائیل یا مایکل در رساله Jude و دیگری در اولین نامه به Thessalonians که گفته شده هنگام بازگشت مسیح صدای یک فرشته مقرب شنیده می شود. (آیا به نظر شما همان صور اسرافیل نیست؟!)
پروتستان ها نام دو فرشته مقرب را در کتابشان دارند: Michael , Gabriel یا میکائیل و جبرائیل. در کتاب Tobit که بخشی از کتاب مقدس کاتولیک ها و ارتدوکس ها است نام Raphael یا رافائیل و برخی موارد Uriel و Phanuel هم دیده می شود.
سنت ارتدکسهای شرقی معتقد است که فرشتگان مقدس 1000 (هزار) عدد هستند ولی فقط هفت عدد از آنها دارای نام مشخصند. (به نظر شما اشاره به 1000 نام خداوند در اسلام ندارد و آن هفت فرشته که نام دارند هر یک حامل یک آیه از سوره مبارکه فاتحه (حمد) نیستند. سوره ای که کل قرآن در آن خلاصه شده است؟!)
اینان معتقدند که علاوه بر 3 فرشته مقدس نام برده Uriel,Selaphiel,Jegudiel و Barachiel (و گاهی هشتمین فرشته! Jeremiel) این فرشتگان نیز تیم هفت نفره را تکمیل می کنند. (آیا این هفت فرشته مقرب به هفت چاکرای اصلی انسان یا به هفت آسمان و یا احیانا به هفت درب بهشت و رابطه آن با تزکیه و مجددا چاکراها ارتباط ندارد؟!)
کلیسای ارتودکس مراسم جشنی را در ارتباط با گرامیداشت حضرت مایکل و نیز سایر قدرتهای بدون بدن(Bodiless powers) در تاریخ 8 نوامبر از تقویم عبادی خاص ارتدکس شرقی که مصادف است با 21 نوامبر میلادی برگزار می کنند. مراسم دیگری نیز در 26 مارچ ارتدکس یا 8 آوریل میلادی و نیز معجزه مایکل در شهر باستانی Colossae را در تاریخ 6 سپتامبر یا 19 سپتامبر میلادی برپا می دارند. در ادامه هر دوشنبه سروده ای را برای مایکل و گابریل در کلیسا می خوانند. در ارتدکس برای هر فرشته یک نماد سمبلیک طراحی شده است.
کلمه مایکل در زبان عبری به معنی " Who is like unto God?" یا "چه کسی شبیه خداست"، است. بعبارتی دیگر چه کسی برابر با خداست یا "Who is equal to God?". از زمانهای بسیار قدیم مایکل در مسیحیت به عنوان فرمانده شناخته شده است، کسی که در دست راست خود نیزه ای داردکه با آن به ابلیس یا Lucifer (لوسیفر) حمله می کند و در دست چپ یک شاخه سبز نخل. در بالای نیزه یک روبان از جنس کتان با یک صلیب قرمز است. به اعتقاد ارتدکس ایشان حافظ و نگهبان آنان است و جنگجویی در مقابل کفار محسوب می شود.
گابریل به معنی "Man of God" یا "Might of God" است یا همان "قدرت خداوند". او قاصد و منادی راز و رمزهای خداوند است بخصوص که به ایشان تجلی خداوند نیز می گویند. وی را به این شکل مجسم می کنند: در دست راستش فانوسی دارد که شمعی روشن در آن است و در دست چپ یک آیینه از یشم سبز. این آیه نماد خرد خداوند بعنوان یک راز سری و مخفی است. (اشاره به لقب امین در اسلام و نیز حروف مقطعه که رمز و رازی بین حضرت و جبرئیل و خداوند تبارک بوده است)
رافائل به معنی "God's healing" یا "God the Healer" است که خداوند شفا یا خدای شفا دهنده است. وی را بدین صورت نمایش می دهند: کتاب مقدس (Tobit) در دست راست و کوزه ای از مرمر سفید به نماد پزشک در دست چپ.
Uriel یا اوریل به معنی "Fire of God" و "Light of God" یا خدای آتش و نور است. او با شمشیری در دست راست در مقابل Persian ها (ایرانی ها) و شعله ای آتشین در دست چپ تصویر می شود.
Selaphiel به معنی "Intercessor of God" یا میانجی خداوند (پا در میانی کننده) است. با سر و چشمی رو به پایین و دستها در سینه برای عبادت نمادین می شود.
Jegudiel به معنی "Glorifier of God"یا تکریم و تجلی کننده خداوند با حمل یک تاج گل طلایی در دست راست و تازیانه ای سه سر در دست چپ شناخته می شود.
Barachiel با نام "Blessing of God" به معنی برکت خداوند یا شکر کننده خداوند (به مثابه برکاتش) با گرفتن رز سفیدی در دستان مقابل سینه اش دیده می شود.
Jeremiel که "God's exaltation" است به معنی ستایش و سرافرازی خداوند است. از وی بعنوان الهام دهنده و هشیار کننده در شکوفایی و طلوع افکار یک شخص در راستای رسیدن به آفریدگار یاد می کنند.
با توجه به این که تصاویر بسیار متعددی از این فرشتگان ترسیم شده علاوه بر دیدن تصاویر فوق توصیه می شود توسط نامشان جستجویی در اینترنت داشته باشید.
اگر کمی دقت کنیم این تعاریف را فقط و فقط به صورت نمادهایی می بینیم که تلاششان بر آن است تا ما با کنکاش و تلاش خود، خرد جاودان و باستان ازلی خداوند را از آنان دریابیم.
این تصویر توسط استاد بزرگ گوستاو دوره برای کتاب بهشت گمشده ترسیم شده است. شخصیت تصویر کسی نیست جز شیطان در زمانی که از بهشت رانده شده بود و تلاش می کرد تا خود را به زمین برساند و موجود تازه آفریده شده خداوند را مورد آزار و اذیت (بخوانید آزمایش) قرار دهد. (رجوع شود به اشعار حضرت مولانا در باب مجادله ابلیس و معاویه در همین وبلاگ.)
در این مقال بحث بسیار است دانش اندک، اما نکته حائز توجه این است که آیا همه با اندکی کژی و راستی حرف یکسانی نمی زنند و آیا همه ادیان حتی مکاتب هندو و بودیسم و ... که به گفته بسیار کافرند چون خدایانی جز خدای واحد دارند بر این عقیده استوار نیستند که ذات لایزال خداوند منان را به گونه ای ساده تر و قابل فهمتر برای انسان نمادین کنند تا شاید براستی و از صمیم قلب سر تعظیم فرود آورده و خداوند را شاکر باشد؟ در این مابین برخی نیز مدینه فاضله را گم کرده و از صراط مستقیم خارج می شوند.
