مادرانی كه راز بقای خانواده و موفقیت فرزندانشان را در صبر و شكیبایی آنان می‌‌بینیم.
اقدام به برگزاری سفره‌های نذری توسط زنان نیز یكی از راه‌هایی است كه این عزیزان بدان متوسل می‌شوند تا بتوانند راه‌گشای مشكلات لاینحل زندگیشان باشند. و این جزوی از فرهنگ مردم، ایرانیان در میان اعتقادات و آیین‌های اجتماعی، جامعه مذهبی ایران به ویژه زنان، برپایی سفره‌های نذری از اهمیت خاصی برخوردار بوده و می‌توان اذعان نمود كه این مهم تقریبا خاص زنان است.
سفره‌های نذری كه در اكثر نقاط ایران نام آشنایی است، یكی ازآیین‌هایی است كه از زمان‌های دور به یادگار مانده است. این آیین از نظر مردم‌شناسی بسیار قابل تامل و بررسی است.
زندگی انسان در ادوار مختلف همیشه با دشواری‌های بسیار همراه بوده است.
انسان به دلیل عدم شناخت كافی از طبیعت و عدم آگاهی از علل به وجود آمدن منابع طبیعی همیشه با منابع ترس می‌‌زیسته است. ترس از مرگ، ترس از گرسنگی، ترس از بلایای طبیعی و غیره همیشه روح انسان را آزار میداد.
ولی در همان زمان‌ها نیز انسان به روش‌های مختلف از نظر روحی خود را با محیط انطباق میداد. ستایش به درگاه ایزد منان یكی از راه‌های انطباق انسان با مشكلات طبیعی بود. كم‌كم با پیدایش دین‌های توحیدی و پرستش خداوند یكتا، بشر نیز امید خود را به یك معبود متمركز ساخت.
ایرانیان نیز برای ارتباط با معبود خود و نیروهای ماورای طبیعی آیین‌های مختلفی دارند. برخی از این آیین‌ها جنبه رسمی دارد و در زمان‌های خاص خود اجرا می‌گردد ولی آیین‌های سفره‌های نذری آیینی است كه رسمیت ندارد ولی مردم به آن ایمان داشته و از طریق این مراسم امیدها و آرزوهای خود را توسط واسطه‌هایی مثل امامان و معصومین و یا قهرمان‌های اسطوره‌ای‌شان مثل حضرت خضرو یا پری‌ها و بی‌بی‌ها به گوش معبودشان می‌‌رسانند.
سفره‌های نذری به نوعی كنش متقابل بین انسان‌ها و هستی‌های ماورایی است. سفره‌های نذری به نوعی بیان امیدها و آرزوهای انسان است. شخص نیازمند نذر می‌كند كه اگر آرزویش برآورده شد سفره بیندازد.
پس مهم‌ترین علت برگزاری این مراسم وجود یك نیاز است. «مالینوفسكی» مهم‌ترین نظریه‌پرداز عاطفه‌گرا معتقد است كه اعتقاد به مشیت الهی شامل اعتقاد به وجود قدرت‌هایی است كه دلسوز انسان‌هایند و می‌توانند آنها را در زندگی یاری كنند. یك چنین باورهایی ظرفیت انسان را در هنگام كنش موثر در برابر مشكلات بالا می‌برند. یكی از كاركردهای مهم سفره‌ها همبستگی و وفاق در بین زنان میباشد.
زیرا كارها در این مراسم به صورت گروهی انجام می‌پذیرد. اگر زنی مشكل داشته باشد همه در حل آن مشكل خود را مسئول می‌دانند. صاحب نذر نه تنها از ادای نذر خود اظهار رضایت می‌كند بلكه از این كه توانسته گروهی از زنان را انسجام دهد و باعث گره‌گشایی احتمالی مشكل آنان در آینده شود، احساس شادمانی می‌كند.
مردم سفره‌های نذری را در بسیاری از آبادی‌ها و شهرها و زیارتگاه‌ها می‌گسترانند. با این همه ویژگی‌های خاص این سفره‌ها در فرهنگ عامه هنوز چنانچه باید شناخته نشده است. به علت گوناگونی كه در فرهنگ‌ها و خرده فرهنگ‌های مختلف ایران وجود دارد، باورهای عامه در سفره‌ها نیز گوناگون است و تحقیق پیرامون این باورها مستلزم سال‌ها بررسی و تجربه است.
آیین سفره‌های نذری جزء فولكلور یا فرهنگ عامه میباشد. فولكلور بنا به تعریف عبارتست از باورها، رفتارها، گفتارها و كردارهای گروهی كه سینه به سینه منتقل شده و الزاما دارای نظریه و پشتوانه منطقی نیست.
خوراك و اطعام در سفره‌های نذری
همان طور كه «دكتر روح‌الامینی» در كتاب آیین‌ها و جشن‌های كهن در ایران امروز یادآور میشود، «در همه جشن‌ها و آیین‌ها در جامعه ابتدایی یا متمدن، خوردن و آشامیدن بخشی از مشغولیت و سرگرمی‌های جمع را تشكیل می‌دهد» در
برگزاری سفره‌های نذری نیز این مسئله نقش مهمی را ایفا می‌كند. معمولا نوع خوراك‌هایی كه در سفره‌های نذری به كار برده میشود، با ویژگی‌های اقلیمی و نوع فرآورده‌های هر منطقه هماهنگی دارد؛ مثلا ممكن است سفره حضرت ابوالفضل(ع) در تهران به نوعی و در شیراز به نوعی دیگر انداخته شود و اضافه بر وسایل و خوراكی‌های اصلی در سفره خوراكی‌های بومی شیراز نیز در آن قرار گیرد.
درباره اطعام مردم، «ملاحسن فیض كاشانی» در كتاب آداب سفره، چنین می‌‌نویسد «غذای خود را به نیكان بخورانید» و نیز فرمود:
«از غذای افراد با تقوی بخورید و غذای خود را نیز به افراد با تقوی بخورانید.»
قصه‌ها و سفره‌ها
قصه و افسانه به اعتقاد «یونگ» و نیز «فروید» محصول ناهشیار جمعی است. قصه‌ها آینه تمام نمای دوران بشر یا جلوه خاطرات و تجارب دوران كودكی نوع بشرند كه در دنیای خارج پرتو افكن شده‌اند.
در قصه، آدم ناتوان، توانا و زورمند میشود، دخترك زیبا و گمنام روستایی به همسری شاه در می‌آید. اسطوره و قصه بیان همه خواسته‌هایی است كه در خواب نیز پدیدار و برآورده می‌شوند؛ یعنی تحقق آرزوهای اساسی نوع بشر در عالم خیال است. برخی از سفره‌های نذری مانند سفره بی‌بی سه‌شنبه و دختر شاه پریان و سفره و همرو كه از سفره‌های زرتشتیان است دارای قصه مخصوص آن سفره میباشد.
اغلب این قصه‌ها حكایت شخص گرفتاری است كه با نذر سفره به مراد خود می‌رسد و بعد با خود عهد می‌كند كه همیشه این سفره را بیندازد. در این قصه‌ها نیز مانند رویا هر ناممكنی ممكن می‌گردد، هر آرزویی برآورده میشود، دختر خاركن با پسر پادشاه ازدواج می‌كند و شرط خوشبخت ماندن او ادای نذر است كه به عهد خود وفا كند.
نقش مظاهر طبیعت در باورهای سفره‌ها:
در برخی از سفره‌های نذری مظاهر مختلفی از طبیعت نقش ویژه‌ای به عهده دارند. در سفره بی‌بی سه‌شنبه و دختر شاه پریان آسمان و نور خورشید نباید محتویات سفره را ببینند. به همین دلیل سفره را در زیرزمین خانه یا در اتاقی كه پرده‌های آن را كشیده باشند می‌اندازند.
عنصر آتش نیز در مراسم سفره‌ها نقش ویژه‌ای دارد. تقریبا سفره‌ای نمی‌توان یافت كه در آن روشن كردن شمع یكی از باورهای آن به شمار نیاید؛ به طور مثال برخی از زنان، شمع‌های نیم‌سوخته سفره را بر میدارند و نذر می‌كنند كه اگر حاجتشان برآورده شود در سفره‌ای كه خود می‌اندازند آن شمع را روشن كنند.
برخی از سفره‌های نذری عبارتند از:
سفره امام زمان(عج)، سفره حضرت رقیه(س)، سفره حضرت ابوالفضل(ع)، سفره امام حسن(ع)، سفره حضرت فاطمه(س)، سفره حضرت زینب(س)، سفره پنج تن (آل عبا)، سفره حضرت ابراهیم(ع)، سفره حضرت خضر(ع)، سفره بی‌بی سه‌شنبه.
سفره‌های زرتشتیان شامل سفره وهمن امشاسفند یا وهمرو، سفره بی‌بی سه‌شنبه و سفره دختر شاه پریان میباشد.
سفره امام زمان:
خوراكی‌های سفره امام زمان شامل شیربرنج، نان، پنیر، سبزی، گردو و حلواست.
سفره حضرت فاطمه(س):
غذای اصلی این سفره كاچی است. یكی از باورهای این سفره این است كه مردان و پسران و زنان حامله نباید در این سفره شركت كند. این سفره در روز سه‌شنبه و سه دفعه برگزار میشود.
سفره حضرت زینب(س):
این سفره در روزهای چهارشنبه صبح انداخته میشود و غذای این سفره آش رشته میباشد.
سفره پنج تن (آل عبا):
در این سفره آش رشته می‌پزند.
سفره حضرت ابراهیم(ع):
برای رفع هر مشكلی می‌اندازند و مراسم آن مشابه سفره حضرت ابوالفضل(س) است. مكان برگزاری این سفره در خارج شهر و در صحرا مابین دو كوه و در كنار نهر آب است.
سفره حضرت خضر(ع):
این سفره پر خرج است و همه نوع خوراكی را در آن قرار می‌دهند.
سفره حضرت رقیه(س):
به صورت محقرانه انداخته میشود، محتویات سفره معمولا نان، خرما و شمع میباشد.
سفره حضرت ابوالفضل(ع):
پرتجمل است و انواع خوراكی‌ها را در آن قرار می‌دهند كه شامل عدس پلو و آش رشته، میوه، شیرینی و آجیل مشگل‌گشا كه با تور و روبان‌های رنگی بسته‌بندی شده است، حلوا، خرما، نان، پنیر و سبزی.
مهمانان، مقداری از غذاها و مواد خوراكی را در كیسه ریخته و برای بقیه خانواده به منزل می‌برند زیرا معتقدند كه این غذاها متبرك هستند.
سفره امام حسن(ع):
از خصوصیات مهم این سفره سبز بودن آن است. مواد خوراكی كه در سفره قرار می‌دهند سبز رنگ است و از ظروف سبز رنگ و شمع‌های سبز برای تزیین سفره انتخاب می‌كنند. مواد غذایی این سفره شامل نان و پنیر و سبزی، كشمش سبز، هندوانه سربسته است.
سفره بی‌بی سه‌شنبه:
نحوه برگزاری سفره بدین ترتیب است كه دو، سه‌شنبه متوالی سفره را می‌اندازند و سه‌شنبه سوم را گرو نگه میدارند بعد از برآورده شدن حاجت، سفره سوم را می‌اندازند. صاحب نذر از روز صبح روز سه‌شنبه روزه می‌گیرد و بعد از پایان مراسم دعا و نیاش در هنگام ظهر با خوردن كاچی افطار می‌كند.
خوراكی‌های این سفره شامل نان و پنیر، سبزی و كاچی میباشد. لازم به ذكر است كه نقل قصه بی‌بی سه‌شنبه توسط خانم مداح جز اصلی مراسم محسوب میشود.
