سيري در سفره هاي نذري زنانه در مصاحبه با دکتر همايون سپهر
سفره اي که مادران زمين پهن مي کنند
نويسنده : ارمغان جوادنيا
در ايران باستان، زنان به دليل حس نگهباني و محافظت و نگراني نسبت به خانواده ها سفره را نذر ايزد بانوان مي کردند و از آنان مي خواستند تا حافظ و نگهبان خانواده هايشان باشند.
به دليل اعتقاد به پاکي زنان و برکت يافتن محصولا ت کشاورزي اين سفره ها تاکنون نقش زنانه خود را حفظ کرده است.
دسترسي زنان به مزارع باعث شده تا ارتباط آنها با مزارع نزديک و نزديک تر شود تا جايي که با نذر اين سفره ها براي افراد مقدسي چون فاطمه الزهرا (س) وحضرت رقيه (س)، آنها را واسط فيض الهي قرار داده و از خداوند مي خواستند تا به دست اين افراد مقدس، مشکلا ت خانواده هايشان را رفع کنند و حافظ جان و مالشان باشند.
زنان به عنوان نخستين انساني که کشت را برعهده گرفتند، دانه را شناختند و مسووليت غذاي خانواده را عهده دار شدند، توانستند پايه و اساس سفره هاي نذري و غذا را بنيان گذارند و با تبديل گندم و جو به نان، کاچي، حلوا و رشته بتوانند اين سفره ها را تا به امروز بسط و گسترش دهند.
در حقيقت با سيري در تاريخ ايران باستان مي توان دريافت که سفره عامل گريستن و طلب کردن باران براي زمين خشک و برهوت و نماد مزرعه و باغ است که هنگام دروي محصول و چيدن ميوه توسط زنان به دست آمده است.
ما هم براي اينکه نقش زنان در اديان، اساطير و مکتب هاي فلسفي و سفره هاي نذري را به دست آوريم به سراغ استاد «همايون سپهر» داراي دکتراي جامعه شناسي ادبيات و مردم شناسي رفتيم و گفت وگويي را در اين زمينه انجام داده ايم که مي خوانيد:
آقاي سپهر، سفره در سرزميني مثل ايران که قدمتي ديرينه دارد و در تکامل انديشه، تمدن و فرهنگ نقش اساسي داشته، از چه زماني به وجود آمد؟
از نظر باستان شناسان، جامعه شناسان و مورخاني چون گريشمن، ويل دورانت، لنسکي، چارلد، فريزر، پيدايش سفره به زماني برمي گردد که زنان توانستند براي اولين بار کشت دانه هاي گندم و جو را بشناسند و موفق به پخت نان، ساخت سفال و کشف آتش شدند.
از همان زمان بود که سفره به عنوان مرکز وحدت اعضاي خانواده شکل گرفت.
در اين راه چه کساني نقش اساسي در پيدايش سفره و تکامل انديشه و تمدن و فرهنگ داشتند؟
در اين راه نقش ايزدبانوها مانند سپندارمز، ايزد بانوي زمين، آناهيتا، ايزدبانوي آب، خرداد و مرداد را نبايد ناديده گرفت.
اگر قرار باشد زنان را عامل پيدايش سفره هاي ايراني بدانيم، بايد سفره را نماد چه چيز دانست؟
از آنجا که زنان ايراني از ابتداي تمدن بشري کشت گندم را عهده دار شدند بايد سفره هاي ايراني را نمادي از مزارع بدانيم که تا امروز به صورت صور عزلي از باورهاي دين کهن (زرتشتي) به باورهاي جديد، اسلامي و شيعي تداوم و تکامل پيدا کرده است.
در حقيقت اين سفره ها تجلي چه دوراني هستند و چگونه تداوم پيدا کرده اند؟
همه اين سفره ها تجلي دوراني است که زندگي کشاورزي و باغداري توسط زنان و با استمداد از نيروهاي ماورا»الطبيعي ايزدان و ايزدبانوها وجود داشته و تا امروز به صورت سفره هاي نذري تداوم يافته است.
و پشتوانه اين سفره ها...
در حقيقت پشتوانه آنها قصه هايي است که جنبه مذهبي شان تداوم و بسط آن را تا امروز پشتيباني و تضمين کرده است.
سفره هاي نذري چطور؟
قصه اين سفره ها نيز مانند قصه سفره بي بي سه شنبه، بي بي هود و بي بي نور حکايت است که ارتباط قوي با کشت زنان در مزارع و توليد داشته و آنها را در طول تاريخ تداوم داده است.
سفره هاي نذري را بايد نماد چه چيز بدانيم؟
سفره هاي نذري را مي توان تمثيل و نمادي از بهشت دانست که از جهان معنوي بر سطح زمين آورده شده و در اتاق ها، زاويه ها و جوار امامزاده ها به صورت جمعي و مشارکتي تا امروز بسط و گسترش يافته است. حتي اين تجلي را مي توانيم در سفره هاي عقدکنان، مراسم ترحيم، هفت سين نوروزي، سفره حضرت فاطمه و رقيه (س)، امام حسن (ع)، امام زمان (عج)، حضرت ابوالفضل العباس (ع)، حضرت زينب (س)، موسي بن جعفر(ع)، حضرت خضر (ع)، علي اصغر (ع) و... نيز مشاهده کرد.
برايمان جالب است بدانيم علت اينکه سفره هاي نذري تا به امروز نقش زنانه خود را حفظ کرده و اين ميراث و يادگار هزاران ساله را در دست خود نگه داشته چيست؟
از آنجا که زنان در پيدايش تمدن نقش داشته و مسووليت آن را در نگهباني کشت و باغ حفظ کرده اند و حتي به عنوان فرد مسوول خانواده که پيوسته نگران و دلواپس اعضاي خانواده بوده و در مراحل مختلف زندگي به موفقيت دست يافته اند، بايد گفت که سفره هاي نذري نيز به همين دلا يل نقش زنانه خود را حفظ کرده است.
آقاي سپهر، نمادهاي سفره هاي نذري را بايد با چه چيزهايي مقايسه کرد؟
به واقع مي توانيم راز و رمز اين سفره ها را با غزل هاي ناب حافظ همتراز کنيم و همان طور که نمادها با ايما واشاره ها و غزليات حافظ، فاصله زمين تا جهان معنوي را طي مي کند، سفره هاي نذري را هم مي توانيم داراي نمادهاي زميني و معنوي بدانيم.
