شَمَن‌باوری یا شمنیسم (به انگلیسی: Shamanism) نام یک رشته باورهای سنتی در برخی اقوام بومی است.[۱]شمن‌باوران معتقدند که به‌وسیله تماس با ارواح می‌توان بیماری و رنج افراد را تشخیص داد و درمان کرد و یا در افراد ایجاد بیماری و رنج نمود. از این دیدگاه شمن‌باوری مانند آیین زار یکی از روش‌های جادوپزشکی است.[۲] توان پیشگویی آینده نیز یکی دیگر از باورها در شمن‌گرایان است.
سنت شمن‌باوری از دوران پیش از تاریخ در سراسر جهان وجود داشته است.[۳]
بزرگان دینی که سنت‌های شمن‌باورانه را می‌شناسند و اجرا می‌کنند شمن نامیده می‌شوند. شمن‌ها مدعی هستند که می‌توانند با روح خود به جهان‌های دیگری سفر کرده و با دیگر ارواح تماس بگیرند. آنها معتقدند که با این کار قادرند میان جهان مادی و جهان روحانی توازن برقرار کنند.[۴]
یک شمن از آلتایی، در حال نواختن تام تام.
واژهٔ شمن از زبان تونغوزی سیبری گرفته شده و در اصل به معنی «دانا» است.[۵] برخی این واژهٔ تونغوزی را به نوبه خود وام‌واژه‌ای می‌دانند که از واژه سرمن سانسکریت به معنی «پارسا» گرفته شده‌است ولی ارتباط این دو واژه کاملاً اثبات نشده‌است.[۶]
کاربرد واژهٔ شمن در فارسی پیشینه‌ای طولانی دارد و در سروده‌های بزرگان شعر پارسی نمونه‌ها متعددی از کاربرد آن دیده می‌شود.[۷]
شمن‌باوری کهن‌ترین رسوم انسان برای درمان و پزشکی است. روش‌های شمنی در دوران دیرینه‌سنگی یعنی حدود ۲۵ هزار سال پیش در میان شکارچیان سیبری و آسیای میانه پدید آمد. سنت‌های شمنی در میان مردمان گوناگونی از جمله اسکیموها، سرخپوستان، قبایل آفریقا، و اقوام ترک‌تبار و مغول حضور دارند. بوداگرایی تبتی نیز يكي از منابع و ماخذ سترگ شمنيسم است.[۸]
پیروان شمنیسم بر این باورند که شمن‌ها می‌توانند به حالت خلسه روحی دست پیدا کنند و از این طریق به بُعدهای دیگر واقعیت سفر کنند. شمن‌ها معتقدند که همه آفریده‌ها، از جمله سنگ و درخت و کوه‌ها زنده‌اند. در باور خود؛ آنها برای رسیدن به مقصود خود با این نیروهای طبیعی نیز کار می‌کنند.[۹]
شمن‌ها می‌توانند چندین نقش را در جامعه ایفا کنند.[۱۱] از جمله درمان، راهبری قربانیان در مراسم آیینی، حفاظت از رسوم کهن از طریق قصه‌گویی و آوازخوانی و همراهی و راهنمایی روح یک نوزاد به‌دنیاآینده یا یک فرد تازه‌درگذشته.[۱۲]
در برخی فرهنگ‌ها، شمن نقش رئیس قبیله و روحانی بزرگ را نیز بازی می‌کند.
شمن شدن معمولاً از طریق ادعای برگزيدگی از طريق شنيدن ندای غیبی ارواح، برخورد آذرخش به ایشان در کودکی و بیهوش شدن و يا دائم در خلسه فرو رفتن صورت می‌گیرد.[۱۳]
***********************************************************************
( يك شمن با ماري در دست و كلاهي با دو شاخ بر سر و علائم ديگر)
کاربرد واژهٔ شمن در فارسی پیشینه‌ای طولانی دارد و در سروده‌های بزرگان شعر پارسی نمونه‌ها متعددی از کاربرد آن دیده می‌شود.[۷]
شمن‌باوری کهن‌ترین رسوم انسان برای درمان و پزشکی است. روش‌های شمنی در دوران دیرینه‌سنگی یعنی حدود ۲۵ هزار سال پیش در میان شکارچیان سیبری و آسیای میانه پدید آمد. سنت‌های شمنی در میان مردمان گوناگونی از جمله اسکیموها، سرخپوستان، قبایل آفریقا، و اقوام ترک‌تبار و مغول حضور دارند. بوداگرایی تبتی نیز يكي از منابع و ماخذ سترگ شمنيسم است.[۸]
پیروان شمنیسم بر این باورند که شمن‌ها می‌توانند به حالت خلسه روحی دست پیدا کنند و از این طریق به بُعدهای دیگر واقعیت سفر کنند. شمن‌ها معتقدند که همه آفریده‌ها، از جمله سنگ و درخت و کوه‌ها زنده‌اند. در باور خود؛ آنها برای رسیدن به مقصود خود با این نیروهای طبیعی نیز کار می‌کنند.[۹]
برای رسیدن به خلسه، شمن‌ها از راه‌های گوناگون از جمله رقص و حرک تکراری، تلقین به خود، تمرکز بر یک ریتمروان‌گردان استفاده می‌کنند.[۱۰] مکرر و استفاده از مواد
شمن‌ها می‌توانند چندین نقش را در جامعه ایفا کنند.[۱۱] از جمله درمان، راهبری قربانیان در مراسم آیینی، حفاظت از رسوم کهن از طریق قصه‌گویی و آوازخوانی و همراهی و راهنمایی روح یک نوزاد به‌دنیاآینده یا یک فرد تازه‌درگذشته.[۱۲]
در برخی فرهنگ‌ها، شمن نقش رئیس قبیله و روحانی بزرگ را نیز بازی می‌کند.
شمن شدن معمولاً از طریق ادعای برگزيدگی از طريق شنيدن ندای غیبی ارواح، برخورد آذرخش به ایشان در کودکی و بیهوش شدن و يا دائم در خلسه فرو رفتن صورت می‌گیرد.[۱۳]
***********************************************************************
( يك شمن با ماري در دست و كلاهي با دو شاخ بر سر و علائم ديگر) در سال هاي 1880 براي اولين بار نقاشي هاي رو ي ديوار هاي غار آلتاميرا كشف شدند اما اولين مورد ثبت رسمي اين نوع نقاشي ها در سال 1886 در غار هاي پر- نو – پر فرانسه است.با مطالعه اين تصاوير كشف شده است كه انسان شكارگر پيش از تاريخ خواص جادويي براي آنها قايل بوده است و در حقيقت انسان پيش ار تاريخ با محدود كردن جانور به چارچوب يك تصوير ، او را تابع قلمرو شكار خويش مي گردانيد
بر اساس مستندات بدست آمده حدس زده ميشود كه باورهايي در مورد خصوصيات قدرتمند افراد خاصي در قبايل اوليه وجود داشته است. بر اساس اين باور ها افرادي برگزيده از قبايل انسان هاي اوليه مي توانستند با ارواح يا دنياهاي ديگر ارتباط داشته باشند و از آنها مشورت بگيرند يا با ارتباط با آنها از قدرت گرفته شده از دنياهاي ديگر ، در اين دنيا اثربگذارند . يكي از كاربرد هاي اين قدرت براي معالجه بيماران بوده است.اين افراد با استفاده از قدرت خود مي توانستند براي فرد يا قبيله خود بهبودي و سلامتي بدست آورند. براي اين كار يا ارواح عالم بالا را كه اغلب به شكل حيوانات بوده اند احضار مي كردند و يا خود ، با پوشيدن پوشش هايي، خود را بشكل جانوران مختلف بيرون مي آوردند.
بر اساس مستندات بدست آمده حدس زده ميشود كه باورهايي در مورد خصوصيات قدرتمند افراد خاصي در قبايل اوليه وجود داشته است. بر اساس اين باور ها افرادي برگزيده از قبايل انسان هاي اوليه مي توانستند با ارواح يا دنياهاي ديگر ارتباط داشته باشند و از آنها مشورت بگيرند يا با ارتباط با آنها از قدرت گرفته شده از دنياهاي ديگر ، در اين دنيا اثربگذارند . يكي از كاربرد هاي اين قدرت براي معالجه بيماران بوده است.اين افراد با استفاده از قدرت خود مي توانستند براي فرد يا قبيله خود بهبودي و سلامتي بدست آورند. براي اين كار يا ارواح عالم بالا را كه اغلب به شكل حيوانات بوده اند احضار مي كردند و يا خود ، با پوشيدن پوشش هايي، خود را بشكل جانوران مختلف بيرون مي آوردند.
منابع:
نوشته شده در شمن
