جشن تيرگان

اين جشن به نام هاي جشن آبريزگان، آبريزان، آب پاشان و نوروز طبري نيز ناميده مي شود و در مورد آن افسانه ها و داستان هاي مختلفي وجود

دارد كه در ادامه به آن اشاره خواهد شد.

تير نام ستاره معروف باران و نام فرشته آن است كه در ادبيات فارسي تشتر teshtar نيز مي گويند تير يا تشتر در اوستا تيشتريه tishterya و

در پهلوي tishta مي باشد. آنطور كه تيشتر در اوستا تعريف شده شك نمي ماند كه اين ستاره ي شعري يماني است. ستاره مزبور در زبان هاي
اروپايي به سيريوس Siriuمعروف است.


نبرد تشتر (ايزد باران) با اپوشه apausha ديو خشكي):

ظهور ستاره تير در آسمان مژده پيروزي ايزد تير پس از نبردي سخت و بزرگ بر اپوشه (ديو خشكي) است و مژده باران، باراني كه همه جا را پر آب مي سازد
تشتر و اپوشه سه شب و سه روز با همديگر بجنگنند ديو اپوشه به تشتر پيروز شود و او را شكست دهد. پس از آن اپوشه تشتر را به مسافت يك فرسنگ از اقيانو هند دور كرد. بديهي است اين شكست بر مردم فلات خشك گران تمام مي شود. مردم در آرزوي باران و روان شدن آب در جوي ها و جوشيدن آن در جشمه سارها ناگريز نمي توانند اين شكست را باور كنند پس بايد نيرويي ديگر سرنوشت زيستن را شروع كند. مردم كه

اكثر آنها كشاورزان بودند و روزيشان را با رنج فراوان از زمين بيروم مي كشيدند در نبرد سرنوشت ساز تشتر با اپوشه با تجمع در نيايشگاه ها و معبدها و نيز با نيايش، هم دل خويش خوش مي داشتند و هم تشتر آماده رزم را كه خواستار نيايش است نيرو بخشيدند. همان گونه كه تشتر مي گويد:

«اگر در نمازم از من نام برده بستايند چنانكه از ايزدان ديگر نام برده مي ستايند من نيروي ده اسب نيروي ده اشتر نيروي ده گاو نيروي ده كوه نيروي ده آب قابل كشتيراني خواهم داشت». سرانجام پس از نيايش هاي فراوان كه شايد جشن تيرگان در آغاز منحصر به اين نيايش ها بوده است براي مردم زحمتكش در در بند زندگي پر ستيز و سخت پيروزي تشتر فرا مي رسد. بار ديگر تشتر و اپوشه به نبرد مي پردازند و تشتر پيروز مي شود و اپوشه را يك فرسخ از اقيانوس هند دور مي كند و باران بر روي فلات خشك ايران باريدن گرفت.

روشن است كه به بهانه اين پيروزي كه نتيجه آن گسترش آفرينش است خشكسارنشينان فلات پر برهوت ايران به اميد ريزش باران جشن و سرور راه بياندازند و دست به نيايش بردارند پيش از اين هم ذكر شد كه به احتمال زياد جشن تيرگان در آغاز جز اين نيايش ها چيز ديگري نبوده است و معبد اين نيايش ها در آغاز تكخ زميني خشك و بي آب و علف بوده است. و يكي از دلايل برگزاري اين جشن به علت بارش باران بعد از مدت ها خشك‌سالي بر فلات ايران بود و مردم در اين روز به شادي و جشن مي پرداختند و در سر و صورت هم آب مي پاشيدند.

تيرگان و آرش كمانگير:

يكي ديگر از افسانه هاي در پيوند با جشن تيرگان افسانه بسيار دلكش و زيباي آرش كمانگير (شيواتير) است. آرش در ميان ايرانيان هميشه چهره اي محبوب داشته است. پس بي جا نيست كه نويسندگان سده هاي گذشته كوشيده اند تا داستان آرش را با جشن تيرگان در آميزند.

پس از آنكه افراسياب به منوجهر غلبه كرد او را در طبرستان محاصره نمود و قرارداد كردند كه حدود خاكي كه از ايران بايد به توران برگزار گردد به واسطه ي پرش و خط سير تيري معين شود. پس تير كماني آماده كردند و چنان كه در اوستا آمده است آرش را كه مرد شريف و حكيم و دينداري

بود براي انداختن تير انتخاب كردند. آرش برهنه شد و بدن خويش را به حضار نشان داد و گفت اي پادشاه و اي مردم به بدنم بنگريد مرا زخم و مرضي نيست ولي يقين دارم كه پس از انداختن نير قطعه قطعه شده و فداي شما خواهم گرديد. پس از آن دست به چله كماني برد و به قوت خدا داد .
تير از شصت رها كرد و خود جان تسليم نمود. خداوند به باد فرمود تا تير را حفظ نمايد آن تير از كوه رويان به اقصي نقطه مشرق به فرغانه رسيد و به ريشه درخت گرگان كه در دنيا بزرگتر از آن درختي نبود نشست. آن موضع را سرحد ايران و توران قرار دادند و گفته شده از آنجايي كه تير پرتاب شد ئ تا آنجايي كه فرونشست هزار سنگ فاصله داشته است. بنابراين جشن تيرگان به مناسبت صلح ايران و توران است.

جشن تيرگان را جشني دو روزه مي دانند. تيرگان كوچك، روز سيزدهم (تير روز) تير ماه كه تير آرش رها شد و تيرگان بزرگ، روز چهاردهم (گوش روز) تيرماه كه تير آرش به فرمان ايزدان و به كمك باد پس از پشت سرگذاشتن يك شبانه روز راهي دور و دراز در سرزميني ميان فرغانه طغارستان فرو آمد و صلح برقرار شد.

از آن به بعد تيرماه هر سال مردم با برگزاري جشن تيرگان ياد آرش را گرامي مي داشنه اند و دور از انتظار نيست كه ايرانيان آيين هاي در پيوند با

تشتر (ايزد آب و باران) را با يادواره آرش كمانگير كه به خاطر شباهت تير آرش با ماه تير در تيرماه برگزار مي شده است با هم آميخته و هر دو را يكجا و با هم جشن تيرگان يا جشن و تير مي ناميدند.

اين جشن در گذشته در روز سيزدهم تيرماه برگزار مي شده است اما به دليل وجود كبيسه اين روز به دهم تيرماه تغيير كرد و امروزه روز دهم تيرماه جشن تيرگان برگزار مي شود