اندوه غريبان به سر آيد روزی
در کار غريبان نظر آيد روزی
تفسیر کشف الاسرار عظیم ترین و قدیمی ترین تفسیر عرفانی فارسی است.
هم از نظر تفسیری هم از نظر عرفانی هم از نظر نثر فارسی مقام شایان و شامخی دارد. این تفسیر به تفسیر خواجه عبدا… انصاری معروف است ولی تفسیر خواجه عبدا… اثری موجز و کوتاه و کوچک بوده و ابوالفضل رشید الدین میبدی بابسط و گسترش بسیاری بر مبنای آن اثر و الهام و اقتباس آن، این تفسیر گران سنگ ده جلدی را فراهم آورده است. تفسیر را به 3 نوبت یا مجلس تقسیم کرده است. مجلس با نوبت اول، ترجمه فارسی و معنای صریح و بدون پیرایه ی آیات. نوبت دوم تفسیر به معنای متعارف شامل بحث در وجوه معانی، قرائت مشهوره، سبب نزول، بیان احکام، ذکر اخبار و آثار و نوادری که تعلق به آیات دارد. نوبت یا مجلس سوم رموز عارفان و اشارات صوفیان است. در این بخش از تفسیر به تأویل می پردازد و سراسر آن آکنده از اذواق و مواجید عرفانی و سخنان بزرگان طریقت و شعر و ترانه فارسی است. افتخار کشف و تصحیح و طبع کشف الاسرار از آن شادروان دکتر علی اصغر حکمت است.
از محققان معاصر، دکتر محمد مهدی رکنی تحقیق ارزشمندی درباره ی کشف الاسرار را که زبده ای از تفسیر را نیز در بر دارد، تحت عنوان الطایفی از قرآن کریم تالیف و منتشر کرده است. ایشان سالها بیش نیز مقاله ی مبسوطی تحت عنوان " جلوه های تشیع در تفسیر کشف الاسرار" در یاد نامه ی علامه امینی انتشار داد. این مقاله، اعتقاد و احترام میبدی را به مناقب ائمه اطهار علیهم السلام و نقل روایاتی از ایشان نشان می دهد.
ترس از خدا غير از ترس از مردم است.
اندوه غريبان به سر آيد روزی
در کار غريبان نظر آيد روزی
«و لمن خاف مقام ربه جنتان ...»
نعمت باقی، ملک جاودانی، قرب الهی، کسی را سزد که از عذاب خدا بترسد؛ و هول رستاخيز پيوسته پيش چشم خويش دارد. ترس و بيم چراغ دل است؛ و زمام نفس و رياضت روح و تازيانه حق؛ و حصار دين است.
عارفی گويد: ترس از خدا غير از ترس از مردم است.
کسی که از مردم ترسد بگريزد؛ و آنکه از خدا ترسد به سوی او گريزد. ترس از خدا با شهوت دنيا نسازد. آنکه اسير شهوت گشت ترس از دل او رخت بر بست و در دست ديو افتاد تا او را گمراه سازد.
آورده اند که «يحيی بن زکريا» به ابليس رسيد و ديد در دست او بندها از هر جنس. پر سيد: ای شقی٬ اين بندها چه است؟
گفت: اين انواع شهوتهای فرزند آدم است که ایشان را با این دربند آورم و بر مراد خویش رسم.
پرسید: هیچ بند داری که مؤمنان را در حکم خود آری؟
گفت: نه، آنها را از ما نگه داشته اند و دست ما به آنها نرسد.
پرسيد: هيچ چيزی در آنها شناسی که در آنها طمع کنی؟
گفت: آری، هر وقت که خوراک سير و پر خورند، ساعتی از نماز و ذکر خدا غافل شوند. آنگاه جای طمع ماست. يحيی پيش خود با خدا عهد کرد که ديگر هرگز سير نخورد.
بزرگان دينی گفته اند هر کس اندک خورد و به جامه ای از دنيا قناعت کند تفکر در دل او پديد آيد؛ و از تفکر حکمت زايد؛ و حکمت چون در دل او روان گردد؛ و آن کس که غذا زياد خورد از تفکر باز ماند و دل او سخت گردد؛ و سخت دل از خدا دور و به آتش نزديک است.
آری، ترسی از خدا بايد که روزگار آدمی همه اندوه شود و چون اندوه پديد آيد، خورشيد محبت بر دل او بتابد. چه که خداوند دلهای اندوهگين را دوست مي دارد، ولی مردم دنيا قدر اندوه نداشتند و به راه نفس اماره رفتند و شادی و طرب اختيار کردند؛ در حالي که اگر همگی روی به جهان تفکر و اندوه نهادی، به هر جا که رفتی چشم فرشتگان قدمگاه آنان بودی.
چهره ترس و صورت اندوه فردا پديد آيد که قيامت بازار خويش را بر سازد، آنگاه هر نفسی که به ترسی بر کشيده باشد نوری گردد؛ و هر قدمی که به اندوهی برداشته باشد مرکبی شود که مسافت سرای رضوان را با آن بپيمايد. او در آنجا با حق در مناجات باشد و بهشت را ياد نيارند. آنگاه بشارت آيد که نترسيد و برای هميشه خوش باشيد.
«تفسير خواجه عبدالله انصاری»
«تفسیر خواجه عبدالله انصاری» یا «تفسیر الهروی» یا «تفسیر قرآن مجید به زبان درویشان» را «ابوالفضل رشیدالدین میبدی» در سال 520 هجری یافت و آن را بسط و گسترش داد. از خصوصیات این تفسیر اینکه، در لابلای معنا و تفسیر آیات و حکایات و آموزه های عارفان پیشین، اشعار و لطایفی آورده شده که در فهم و درک بیشتر آیات کمک می کند؛ به طوری که این تفسیر را از دیگر تفاسیر متمایز ساخته است.
روش تفسیری وی در سه نوبت است: نوبت نخست تفسير ظاهری آیه در حد ترجمه آن است. نوبت دوم بیان وجوه معانی و قرائتها و اسباب نزول و بیان احکام و ذکر اخبار و آثاری است که به مناسبت آمده است.
در نوبت سوم، در بیان رمزها و اشارات عرفانی و نکات لطیف و ظریف و دقیقی است که از روح و درون عبارات برگرفته شده است و این همان شاه بيت تفسیر وی به شمار می آید.
در سالهای 1344، استاد «حبیب الله آموزگار» به تلخیص این تفسیر بزرگ اقدام کرد و در واقع خواسته است که با این تلخیص تفسیر اصلی را که خواجه آن را پدید آورده است از آن بيرون كشد و آن را «تفسیر ادبی و عرفانی خواجه عبدالله انصاری» نام نهاده است.
در جای جای این تفسیر، از سخنان بزرگان دین و ائمه هدی استفاده شده است.
قسمت هفتم را بشنوید
قسمت هشتم را بشنوید
قسمت نهم را بشنوید
قسمت دهم را بشنوید
قسمت یازدهم را بشنوید
قسمت دوازدهم را بشنوید
منبع رادیو تهران
