حماسه گیلگمش

شاعران منظومه‌­های کوتاهی درباره­ی گیلگمش سروده بودند. قدمت این منظومه­‌ها به دو هزار سال پیش از میلاد مسیح می­رسد. شاعری به نام سینلی­کونینی (حدود ۱۲۰۰ پیش از میلاد) بر اساس این منظومه­‌های کوتاه به زبان آکادی که از زبان­های سامی شرق بین­النهرین بود ، منظومه­ی گیلگمش را سرود.


نسخه‌­ای از منظومه‌­ی گیلگمش به شکل کتیبه­‌های گلی در کتابخانه­‌ی پادشاه آسوری، آسوربانیپال که حدود شش قرن پیش از میلاد در بین­النهرین حکومت می­کرد وجود داشت. بیش از دو هزار سال بود که کتیبه‌­های منطومه­‌ی گیلگمش مفقود شده بود.

سرانجام باستان شناس انگلیسی به نام جرج اسمیت در سال 1872 این کتیبه‌­ها را یافت.
منظومه­‌ی گیلگمش مشتمل بر سه هزار و ششصد مصرع است که بر دوازده کتیبه­‌ی گلی نگاشته شده است.

این منظومه به لحاظ ساخت دقیق، زبان شاعرانه، و از نظر سبک از شاهکارهای ادبیات حماسی جهان به شمار می­آید.
در ماجراهایی که برای گیلگمش اتفاق می­افند، خدایان نقشی مهم ایفا می­‌کنند. به این لحاظ در منظومه­‌ی گیلگمش مرز میان اسطوره و حماسه مخدوش است.
منظومه­ی گیلگمش در سراسر مشرق زمین و در عهد عتیق در اروپا نیز شهرت داشت.

به جستجوی رویین­تنی

گیلگمش که پادشاهی بود ظالم اهالی اورکوس را واداشته بود که روز و شب با کاری طاقت­فرسا­ حصار شهر را فرازآورند. خدایان برای پایان دادن به ظلم گیلگمش، صحراگردی قَدَر را می­آفرینند به نام انکیدو و به نبرد با گیلگمش فرامی­‌خوانندش.

پس از جنگی که در آن نه گیلگمش می­تواند بر انکیدو غلبه کند و نه انکیدو بر او، این دو با هم هم­داستان می‌­شوند و دوشادوش یکدیگر در نبردهایی حماسی شرکت می­‌کنند. خدایان که از دوستی این دو پهلوان خشنود نیستند، تصمیم می­‌گیرند انکیدو را از میان بردارند.

انکیدو به خواستِ خدایان بیمار می­‌شود و می‌­میرد. گیلگمش از مرگ انکیدو برآشفته می­‌شود، و تاج و تخت وامی­گذارد، به سوی یکی از اجدادش، اوتناپیشتیم که رویین­تن است به راه می­‌ا‌‌‌فتد با این قصد که از راز رویین­تنی آگاه شود. در راه در نبردهایی حماسی شرکت می­‌کند و پیروز می­‌شود.

سرانجام، وقتی به اوتناپیشتیم می­رسد، او رازش رابرملا می­‌کند. می­‌گوید:

پس از آن که از طوفان نوح جان سالم به در برد، رویین تن شد. اوتناپیشتیم نشانی گیاهی را به گیلگمش می‌­دهد که اگر از آن گیاه بخورد، جوان می­‌شود. گیلگمش گیاه را می­یابد، اما ماری گیاه را از او می­‌رباید. گیلگمش بیمار می­شود و در بستر مرگ به بیهودگی تلاشش برای رویین­‌تنی پی می­‌برد.

گیلگمش و قصص قرآنی

در قرآن، در سوره­ی بقره داستان عوج بن عنق آمده است.

این عوج بن عنق از بزرگی و بلندی چنان است که دریاها تا ساق پای او می‌­رسند و روایت است که وقتِ طوفان نوح آب از بلندترین کوه جهان چهل گز گذشته بود و با این حال آب به ناف عوج بن عنق می­‌رسید. وقتی آدم از دنیا بیرون شد، عوج بن عنق از مادر زاییده شد، سه هزار و سیصد سال عمر کرد تا زمان موسی بن عمران. وقتی که طوفان نوح درگرفت، هیچ خلقی که بیرون کشتی بودند، زنده نمادند، مگر عوج.
به اغلب احتمال عوج بن عنق با اوتناپیشتیمِ رویین­تن خویشاوند است. در هر حال می­توانیم تصور کنیم که به دلیل زندگانی دراز شخصیت­‌های افسانه­‌ای مانند عوج بن عنق و اوتناپیشتیم آنان را رویین­تن تصور کرده­اند. اگر چنین باشد گیلگمش هم هر چند که مانند بسیاری از اغنیای روزگار ما به جستجوی جوانی و عمر جاودان بوده است، اما در پایان کار به بیهودگی زندگی طولانی پی می­برد. این داستان دست­کم از این نظر همچنان معاصر زمانه­ی ماست.

ترجمه گیلگمش به فارسی

زنده­یاد احمد شاملو منظومه­‌ی گیلگمش را به فارسی برگردانده است. فرازهایی از ترجمه­ی شاملو نخستین بار در ماهنامه کارنامه منتشر شد.
دکتر داود منشی زاده لوحه های میخی جرج اسمیت را به فارسی ترجمه کرده است. متن پدف کتاب/ انتشارات اختران/ دانلود

عکس: گیلگمش و انکیدو در حال نبرد با شیر. نقش برجسته روی سنگ. موزه هنر و تاریخ در ژنو/سوئیس

حماسه گیلگمش

حماسه گیلگامش یکی از قدیمی‌ترین و نامدارترین آثار حماسی ادبیات دوران تمدن باستان است که در منطقه میان‌رودان شکل گرفته‌است. قدیمی‌ترین متون موجود مرتبط به این حماسه به میانه هزاره سوم پیش از میلاد مسیح می‌رسد که به زبان سومری می باشد.

از این حماسه نسخه‌هایی به زبانهای اکدی و بابلی و آشوری موجود می‌باشد.^[۱]کامل ترین متن آن که به ما رسیده‌است متنی است که بر الواحی از خشت نگاشته آنگاه در کوره پخته‌اند. این مجموعه شامل دوازده لوح است، هر لوح مشتمل بر شش ستون پله وار به صورت شعر که ضمن کاوش در بقایای کتابخانه آشوربانیپال پادشاه آشور بدست آمد. هریک از این دوازده لوح یا دوازده سرود شامل شش ستون است در سیصد سطر، مگر آخرین لوح آن که آشکارا الحاقی و به وضوح از یازده لوح قبلی کوتاه تر است.

درباره داستان:

گیلگامش پادشاهی خودکامه و پهلوان بود. او که نیمه‌آسمانی است دوسوم وجودش ایزدی و یک‌سومش انسانی است. حماسه گیلگامش با ذکر کارها و پیروزی‌های قهرمان آغاز می‌شود به گونه‌ای که او را مردی بزرگ در پهنه دانش و خرد معرفی می‌کند. از جمله او می‌تواند توفان را پیش‌بینی کند. مرگ دوست صمیمی‌اش اِنکیدو او را بسیار منقلب کرده و گیلگامش پای در سفری طولانی در جستجوی جاودانگی می‌گذارد، سپس خسته و درمانده به خانه بازمی‌گردد و شرح رنج‌هایی را که کشیده بر گل‌نوشته‌ای ثبت می‌کند.

حماسه گیلگامش در ایران نیز شهرت دارد. نخستین ترجمه فارسی آن توسط دکتر منشی‌زاده در سال ۱۳۳۳خ انجام شد و بعد از آن نیز ترجمه‌های دیگری منتشر شد.

حماسه گیلگامش در ۱۲ لوح ذکر می‌شود. حوادث این ۱۲ لوح به طور تیتر وار چنین است:

• گیلگامش، آن که از هر سختی شادتر می‌شود...
• آفرینش انکیدو، و رفتن وی به اوروک، شهری که حصار دارد.
• باز یافتن انکیدو گیلگامش را و رای زدن ایشان از برای جنگیدن با خومبه به، نگهبان جنگل سدر خدایان.
• ترک گفتن انکیدو شهر را و بازگشت وی.
• نخستین رؤیای انکیدو
• بر انگیختن شمش _ خدای سوزان آفتاب _ گیلگامش را به جنگ با هومبابا و کشتن ایشان دروازه‌بان هومبابا را.
• رسیدن ایشان به جنگل‌های سدر مقدس
• نخستین رویای گیلگامش
• دومین رویای گیلگامش
• جنگ با خومبه به و کشتن وی، بازگشتن به اوروک.
• گفت و گوی گیلگامش با ایشتر _ الهه عشق_ و بر شمردن زشتکاری‌های او.
• جنگ گیلگامش و انکیدو با نر گاو آسمان و کشتن آن و جشن و شادی بر پا کردن.
• دومین رویای انکیدو
• بیماری انکیدو
• مرگ اانکیدو و زاری گیلگامش
• شتاب کردن گیلگامش به جانب دشت و گفت و گو با نخجیر باز.
• سومین رویای گیلگامش
• رو در راه نهادن گیلگامش در جست و جوی راز حیات جاویدان و رسیدن وی به دروازهٔ ظلمات، گفت و گو با دروازه بانان و به راه افتادن در دره‌های تاریکی.
• راه نمودن شمش _ خدای آفتاب_ گیلگامش را به جانب سی د.ری سابی تو فرزانه کوهساران نگهبان درخت زندگی
• رسیدن گیلگامش به باغ خدایان
• گفت و گوی گیلگامش و سی دوری سابی تو ؛ و راهنمایی سی دوری سابی تو، خاتونی فرزانه، گیلگامش را به جانب زورق اوتنپیشتیم. دیدار گیلگامش و اورشه نبی کشتیبان ؛ به کشتی نشستن و گذشتن از آب‌های مرگ.
• دیدار گیلگامش و ئوت نه پیش تیم دور، گیلگامش را ؛ و شکست گیلگامش. آگاهی دادن اوتنپیشتیم دور، گیلگامش را ار راز گیاه اعجاز امیز دریا.
• به دست آوردن گیلگامش گیاه اعجاز آمیز را و خوردن مار، گیاه را و بازگشت گیلگامش به شهر اوروک
• عزیمت گیلگامش به جهان زیرین خاک و گفت و گوی او با سایه انکیدو. پایان کار گیلگامش.

منابع مورد استفاده:

1-ساندارز، ن. ک.1383.حماسه گیلگامش، ترجمه دکتر محمداسماعیل فلزی، چاپ دوم.

2-گیلگامش. برگردان احمد شاملو.
داود منشی زاده دانلود کتاب