آیورودا

  Ayurveda

آیورودا سیستم طب کل نگر هندی است که بیش از پنج هزار سال قدمت دارد. واژه آیورودا ( که آ - یر  وی دا تلفظ می شود) واژه ای است سنسکریت که از دو ریشه آیوش (مدت زمان زندگی) و ودا (دانش) مشتق گردیده است و معنی تحت اللفظی آن دانش زندگی و طول عمر می باشد.

بسیاری معتقدند آیورودا، کهن ترین سیستم جلوگیری و درمان بیماریها می باشد چرا که اصول آن در وادها خصوصاً ریگ ودا و آنهاروادا که کهن ترین دست نوشته های یافت شده بشری می باشند ذکر شده است.

تصور عامه مبنی بر اینکه آیورودا تنها سیستمی پزشکی است چرا که اطلاعات سیستماتیک و سازمان یافته ای درباره سلامتی ارائه داده است بسیار محدود و ناقص می باشد. آیورودا، دانشی است که نه تنها سلامت جسمانی انسان، حیوانات و گیاهان در آن مدنظر قرار گرفته است بلکه سلامت ذهنی و معنوی انسان نیز در آن لحاظ گردیده است.

چاراکا در کتاب چاراکاسامهینا در تعریف آیورودا چنین می  گوید: دانشی که به شما می آموزد چه چیزی خوب یا بد است و چه چیز باعث رنج می شود، مدت زمان و کیفیت زندگی چگونه است آیورودا می باشد.

بدین ترتیب آیورودا دانشی است که برای تمامی مردم هر ملیت و مذهبی کاربرد دارد.

بخشهای اصلی آیورودا

آیورودا در ابتدا دانشی بوده است کامل که به هشت بخش اصلی تقسیم می شده است. دانش پژوهان در مراکز آموزش آیورودا در هندوستان می بایست یکی از این هشت شاخه تخصصی را انتخاب می کرده اند. هشت شاخه تخصصی آیورودا عبارت است از :

۱- کایاچیکیتسا (طب داخلی)

این شاخه از آیورودا با روش های حفظ سلامتی جسمانی و ذهنی انسان و نیز درمان بیماری های آنها مرتبط می باشد.

بنا به عقیده آیورودا ذهن و بدن می توانند بر روی یکدیگر تأثیر گذاشته و باعث ایجاد بیماری در یکدیگر شوند. تعین تیپ های مختلف جسمانی و ذهنی، شناخت نشانه ها و علائم بیماری های مختلف ، پاکسازی بدن از سموم و متعادل کردن دوشاها (اخلاط سه گانه) از طریق استفراغ درمانی، مسهل درمانی، تنقیه درمانی، بکارگیری دارو از طریق بینی، حجامت، درمان بیماری ها از طریق بیش از ۲۰۰۰ نوع گیاه دارویی، استفاده از فرم های مختلف انرژی جهت درمان بیماری ها همچون استفاده از سنگها، رنگها، فلزات، اصوات و مانتراها و همچنین روش های مختلف پرهیز و روزه دداری، رایحه درمانی، بخور درمانی و آبزن، دوش روغن های گیاهی، ادرار درمانی، … همگی جزو بخش های مختلف این شاخه تخصصی آیورودا می باشند.

۲- شالیا چیکیتسا (جراحی)

شناخت نقاط مختلف حیاتی بدن و ارتباط انها با عناصر پنج گانه، نحوه تأثیرگذاری بر روی این نقاط از طریق ماساژها، فشار درمانی، طب سوزنی، فتیله گذاری، استفاده از سنگ ها، رنگ ها، فلزات و روغن های مختلف برای تأثیرگذاری بر روی این نقاط و به جریان انداختن انرژی های حیاتی بدن و نیز روش های مختلف ارتوپدی و جراحی همچون جراحی پلاستیک، سزارین، جراحی چشم، مغز و شکم جزو روش های ذکر شده در این شاخه تخصصی از آیورودا می باشند.

۳- شالاکیا تانترا

(درمان بیماری های سر، گردن، چشم ها، گوش، حلق، بینی، دهان و …)

روش های مختلف درمان بیش از ۷۲ بیماری ناحیه سر شامل گوش، حلق، بینی، چشم .

۴- آگادا تانترا ویشاگارا وایرودها تانتر (سم شناسی)      

شامل مباحثی همچون شناخت مواد آلوده کننده آب و هوا، خصوصیات سمی فرآورده های معدنی، گیاهی و حیوانی، درمانی مسمومیت ها و بیماری های بوجود آمده از طریق سموم، بیماری های همه گیر و اپیدمیک می باشد.

۵- ماناسا روگایا بهوتاویدیا (روان درمانی)

درمان اختلالات ذهنی و بیماری های بوجود آمده بواسطه عوامل مختلف، بررسی تأثیرات اجرام سماوی و موجودات غیرارگانیک در بوجود آوردن بیماری ها و روش های درمان آنها با استفاده از داروهای گیاهی و رژیم های درمانی، رویابینی آگاهانه، یوگا و مدیتیشن، تمرینات تنفسی، اصوات و مانتراها و…  .

۶- کومارا بهتر پتیا یابال تانترا (اطفال)

مراقبت و نگهداری از نوزاد و مادر پیش از تولد و پس از آن، انتخاب جنسیت، ساختار بدنی و ذهنی نوزاد، روش های مختلف مامایی و زایمان و شناخت و درمان بیماری های نوزادان و اطفال از جمله بخش های مختلف این شاخه آیورودا می باشد.

۷- راسایانا تانترا

روش های مختلف پیشگیری از بیماری ها همچون در پیش گرفتن روال زندگی خاص در هنگام روز، شب و فصول مختلف، شناخت اعمال جسمانی و نگرش ذهنی که از بوجود آوردن بیماری جلوگیری می کند و نیز استفاده از داروها و روش های مختلف برای افزایش طول عمر و جلوگیری از پیری از جمله مباحث مطرح شده در این بخش می باشد.

۸- واجی کارانا تانترا: درمان ناتوانی جنسی

این بخش به دو شاخه تقسیم می شود که یکی به درمان ناتوانی جنسی و نازایی پرداخته و دیگری به روش های استفاده از انرژی جنسی و تبدیل آن به انرژی معنوی می پردازد.

شماری از این شاخه  های تخصصی آیورودا با گذشت زمان تحت تأثیر شرایط زمانی خود دستخوش تغییر قرار گرفته و برخی مانند جراحی آیورودایی با ظهور آیین بودا بکلی از بین رفته اند.

آیورودا و سلامتی حیوانات و گیاهان

آیورودا نه تنها به سلامتی انسان می پردازد بلکه موجودات زنده دیگر مانند گیاهان و حیوانات نیز در آن مدنظر قرار گرفته اند. در کنار متونی که در آن به سلامت انسان پرداخته شده است متونی که به درمان گیاهان و حیوانات نیز پرداخته شده است نیز وجود دارند که برخی از آنها عبارتند از : آشویورودا (اسب)، گاجایورودا (فیل)، گاوآیورودا (گاو) و وریکشایورودا (درخت).

ویژگی های درمان های آیورودایی

۱- جامع بودن روش های درمان آیورودایی

در طول درمان ، پزشک آیورودایی نه تنها به بخش های آسیب دیده بدن و علائم بیماری توجه می کند بلکه ساختار بدنی، وضعیت عاطفی و حالات و شرایط روانی بیمار را نیز در نظر می گیرد. به همین دلیل است که برای دو بیمار که دچار یک بیماری می باشند ممکن است دو داروی متفاوت تجویز شود.

۲- ماهیت روان - تنی بیماریها

آیورودا معتقد اسات هیچ بیماری صرفاً ارای ماهیت جسمانی یا روانی نمی باشد. بیماری های جسمانی بر روی روان و اختلالات روانی بر روی جسم تأثیرگذار هستند بنابراین در طول درمان جسم و روان نباید جداً در نظر گرفته شوند.

۳- تمامی داروها مقوی هستند.

داروهای آیورودایی نه تنها خاصیت درمانگر دارند بلکه دارای خصوصیات مغذی و پیشگیرانه بوده و باعث تقویت سیستم ایمنی بدن نیز می گردند. این خصوصیت سلامت بخش داروهای آیورودایی موجب می گردد که برای افراد سالم نیز مفید باشند.

۴- اهمیت تقویت سیستم ایمنی بدن با کنترل رژیم غذایی

در سیستم دارویی آیورودا تأکید بر روی تقویت سیستم ایمنی بدن می باشد بگونه ای که شخص مستعد ابتلا به بیماری نشود. به همین دلیل در متون آیورودایی به عادات و رژیم های غذایی سالم و مناسب، با جزئیات زیاد پرداخته شده است.

۵- نقش رژیم غذایی و غذای ساده

در سیستم آیورودا رژیم غذای با توجه به ساختار بدنی و تاریخچه پزشکی بیمار تجویز می گردد که باعث تسریع فرایند شفا می گردد. به این منظور از رژیمهای غذایی که مناسب ساختار بدنی بیمار نبوده و یا ممکن است مشکل او را تشدید کنند پرهیز می گردد. این رژیم غذایی از یک طرف سیستم ایمنی بیمار را تقویت کرده و از طرف دیگر باعث بهبود سریع او می گردد.

۶- درمان های ساده و ارزان

در سیستم پزشکی مدرن تا زمانی که آزمایشات مختلف و گران قیمت انجام نشود درمان آغاز نمی گردد و این موضوع استرس فیزیکی، ذهنی و اقتصادی را بر بیمار تحمیل می کند. پزشک آیورودایی مجرب می تواند بیماری را از روی نبض و … تشخیص دهد که از استرس بیهوده و تعویق درمان جلوگیری می کند.

۷- درمان ریشه ای بیماری

یکی از خصوصیات منحصر بفرد آیورودا این است که علت اصلی بیماری را از بین می برد. هدف، تنها از بین بردن علائم بیماری نیست بلکه با از بین بردن ریشه بیماری، درمان دائمی را موجب می شود.

۸- درمان آیورودایی بصورت طبیعی و بسادگی قابل دسترسی هستند.

داروهای آیورودایی از طریق گیاهانی که در آشپزخانه نیز یافته می شوند قابل تهیه هستند. مزیت دیگر این است که بدلیل اینکه داروهای آیورودایی از مواد طبیعی تهیه می شوند ارتباط بیمار با طبیعت را که به واسطه زندگی مدرن و ماشینی از بین رفته، حفظ می کنند.

اصول آیورودا

پانچا ماهابهوتا (عناصر پنج گانه)

بنابر عقیده آیورودا، کائنات از عناصر پنج گانه ای تشکیل شده اند که پانچا ماهابهوتا یا پانچا  تاتوا نام دارند. برای سهولت می توان آنها را به شکل فرکانس های پنج گانه انرژی در نظر گرفت که عبارتند از :

خاک (پریت وی ، بهومی)

آب (آپاسف جالا)

آتش (آگنی، تجاس)

هوا (وایو ، پاوان)

اتر (آکاشا، ویوما)

نسبت عناصر تشکیل دهنده جمادات، نباتات، حیوانات و انسان خصوصیاتی را در آنها بوجود می آورد که این خصوصیات به ویژگی های هر یک از این عناصر
وابسته اند. بعنوان مثال زمانی که عنصر خاصی در وجود انسان غالب می شود بر روی الگوی افکار، حرکات و قابلیتهای فیزیکی، ارتباطات شخص با افراد دیگر و بطور خلاصه تمامی وضعیت ها و شرایط زندگی او تأثیر می گذارد.

خصوصیات ماهابهوتاها (عناصر پنج گانه)

عناصر پنج گانه با کیفیت و عملکردهای خاصی مرتبط می باشند که عبارتند از:

اتر (اکاشا، ویوما) :

۱- صوت (شیدا)

۲- شنوایی (شبدندریا)

۳- نفوذپذیری (سارواچیدراسموها)

۴- قوه تشخیص (ویویکتانا)

هوا (وایو، پاوان ) :

۱- لمس کردن (اسپارشا)

۲- حس لامسه (اشپارشندریا)

۳- تمامی فعالیتها (ساروا چستاساموها)

۴- تمامی ارتعاشات (ساروا شاریرا اسپاندانا)

۵- سبکی (لاگهونا)

آتش (اگنی، تجاس)

۱- شکل (روپا)

۲- بینایی ( روپندریا)

۳- رنگ پوست (وارنا)

۴- حرارت (سانتاپا)

۵- درخشش (بهراجیشوتا)

۶- آتش گوارشی (پاکتی)

۷- خشم (آمارشاه)

۸- انرژی فعالیت (تایکشنایا)

۹- رشادت (ساوریا)

آب (آپاس، جالا)

۱- مزه (راسا)

۲- جشایی (راسدریا)

۳- سیالیت تمامی بخشهای سیال بدن (ساروا دراواساموها)

۴- سنگینی (گوروتا)

۵- سرما (سایتیا)

۶- گرانروی (سنها)

۷- مایع جنسی یا به عبارت دیگر توانایی تولید مایع جنسی (رتا)

خاک (پریت وی، بهومی)

۱- بو (گاندها)

۲- بویایی (گاندهندریا)

۳- سختی تمامی بخشهای جامد بدن (ساروا مورتاساموها)

۴- سنگینی (گوروتا)

بعنوان مثال برخی از عملکردهای عناصر پنجگانه در بدن انسان عبارتند از :

اتر : نرم، متخلخل و سبک نگاه داشتن بدن، بوجود آوردن فضاهای بدن

هوا : خشک و سبک نگاه داشتن بدن، کنترل تمامی حرکات، انقباضهای عضلانی، تنفس

آتش : آتش متابولیک، فرآیند گوارش، مراقبت از بدن ، بوجود آوردن بخشهای مختلف و گرما بخشیدن به آن

آب : چسبندگی، مرطوب کردن بدن، کنترل سیالات مانند خون، مایع جنسی، بزاق دهان، اسید معده و …

خاک: بی حرکت، قوی، سنگین و سخت نگه داشتن بدن و بوجود آوردن ساختار آن .

دوشا

عناصر پنج گانه در وجود انسان بصورت اخلاط سه گانه و اتا، پیتا و کافا که دوشا نامیده می شوند نمایانگر می شوند. تمامی فرایندهای بیولوژیک درون یک ارگانیسم زنده توسط دوشاهای سه گانه یا تری دوشا انجام می گیرد. دوشاهای سه گانه در آیورودا به همان اندازه مفهوم یین و یانگ در طب چینی با اهمیت است.

دوشاها چیزهایی نیستند که بتوان آنها را لمس کرد یا چشید بلکه عملکردها و کیفیاتی می باشند که اگر با خصوصیات آنها آشنا باشیم می توانیم با دریافت آنها از طریق حواس به حضورشان پی ببریم.

کافا	پیتا	واتا
آب و خاک	آتش و آب	هوا و اتر

دوشاهای جسمانی و دوشاهای ذهنی

دوشاها به دو دسته تقسیم می شوند: شاریریکا (جسمانی) و ماناسیکا (ذهنی) دوشاهای سه گانه جسمانی (تری دوشا) همانگونه که گفته شد واتا، پیتا و کافا نامیده می شوند. دوشاهای ذهنی ساتوا، راجاس و تاماس نام دارند که تری گونا نامیده می شوند. برخی معتقدند ساتوا، دوشا نمی باشد چرا که همیشه در حالت تعادل است.

ترکیب عنصری دوشاها

دوشاها از ترکیب عناصر پنج گانه بصورت زیر تشکیل شده اند:

خصوصیات اصلی دوشاها

هر یک از سه دوشا دارای خصوصیات عناصر تشکیل دهنده شان می باشند ولی معمولاً تأثیر یکی بر دیگری غلبه دارد. عنصر غالب دوشای واتا، هوا، عنصر غالب دوشای پیتا، آتش و عنصر غالب دوشای کافا، آب می باشد.

خصوصیات دوشاهای سه گانه عبارتند از :

کافا		واتا
- مرطوب - سرد - سنگین - تنبل - چسبناک - نرم	- کمی چرب - تیز - داغ - سبک - بوی نامطبوع - متحرک	- خشک - سبک - سرد - نافذ - آشفته

محل استقرار دوشاها

با این که دوشاها در تمامی بدن حضور دارند ولی برخی جاها محل اصلی و برخی دیگر محلهای فرعی استقرار دوشاها می باشند که عبارتند از :

محل اصلی قرار گرفتن دوشاها در بدن
کافا	پیتا	واتا
- بالای معده (محل اصلی) - سینه - گلو - سر - لوزالمعده - پهلوها - لنف - چربی - بینی - زبان	- روده کوچک (محل اصلی) - پایین معده - عرق - غدد چربی - خون - لنف - اندام بینایی	- روده بزرگ (محل اصلی) - رانها - گوشها - استخوانها - اندامهای لامسه

تأثیر دوشاها بر روی بدن و ذهن در حالت تعادل

مانند عناصر پنجگانه ، دوشاها نیز تأثیراتی بر روی عملکردهای بدنی و ذهنی دارند که عبارتند از :

کافا	پیتا	واتا
- ثبات - چرب کردن - کنار هم نگاه داشتن - مفاصل - صبر	- هاضمه - گرما - دریافتهای عصبی - گرسنگی - تشنگی - درخشش - رنگ چهره - درک و فهم - هوش - شجاعت - نرمی بدن	- تلاش کردن - بازدم - دم - حرکت - ارسال پیامهای عصبی - متعادل کردن بافتها - هماهنگی بین حواس

دوشاهای فرعی

هر یک از دوشاهای اصلی دارای پنج دوشای فرعی می باشند که عبارتند از :

کافا	پیتا	واتا
۱- کلداکا ۲- آوالامباکا ۳- بودهاکا ۴- تارپاکا ۵- اسلشاکا	۱- پاچاکا ۲- رانجاکا ۳- سادهاکا ۴- آلوچاکا ۵- بهاراجاکا	۱- پرانا ۲- اودانا ۳- سامانا ۴- آپانا ۵- ویانا