کافه تلخ

۱۳۸۹ شهریور ۸, دوشنبه

زیگورات




همان طور که در افسانه‌ها آمده، برج بابل نیز به قصد رسیدن و دست یافتن به آسمانها و بهشت ساخته شد.

از این معبد هفت طبقه...

زیگورات چیست؟
در میان معابد و بناهای دنیای باستان، زیگورات‌ها (یا زیقورات‌ها) یکی از شگفت‌انگیزترین آثار برجای مانده هستند که در منطقه میان‌رودان یا بین‌النهرین و همچنین در داخل ایران امروزی قرار گرفته اند.
عظمت این ساختمان‌ها و ساختار معماری آنها، همیشه برای انسان امروزی عجیب و رمزآلود بوده است. فلسفه پیدایش زیگورات‌ها ریشه واژه زیگورات به واژه‌ی "زیقوره" در زبان آکدی (Akkadi)، یکی از زبان‌های بین‌النهرینی باز می‌گردد و به معنای بلند و برافراشته ساختن است. زیگورات‌ها، ساختمان‌ها و معابد پلکانی شکلی هستند که مانند هرم، هر طبقه‌ی بالایی نسبت به طبقه پایین‌تر از خود مساحت کمتری دارد.

بر روی وجوه این هرم‌های بزرگ، پله‌هایی برای رسیدن به آخرین طبقه وجود دارد. در آخرین طبقه بعضی از زیگورات‌ها، ساختمان مکعب شکلی وجود داشته که احتمالا محل برگزاری نیایش بوده است. حدس و گمان‌های مختلفی در مورد فلسفه وجودی این معابد عظیم وجود دارد. رایج‌ترین تصور در مورد زیگورات آن است که این معابد در حقیقت پلکانی بزرگ برای رسیدن به خدا یا خدایان مورد پرستش مردمان آن شهر بوده‌اند.

پله‌ای در ابعاد غیر قابل تصور که از یک‌سو انسان از آن بالا می‌رفته و از سوی دیگر خدا از آن پایین می‌آمده تا در آخرین طبقه و آنجایی که معبد قرار داشته انسان و خدا یکدیگر را ملاقات کنند. با این حال زیگورات محلی برای نیایش‌های عمومی ‌نبوده بلکه خانه‌ای برای خدایان بوده است و معمولا افرادی خاص مانند کاهن‌ها یا پادشاه می‌توانستند از آن صعود کنند. زیگورات‌ها ساختمان‌های توپر آجری و خشتی هستند و درون خالی نیستند بلکه هر طبقه تا پایین و روی زمین ادامه دارد.
در شهرهای میان‌رودان، زیگورات بزرگترین و مشخص‌ترین ساختمان آن شهر بوده است. ارتفاع بعضی از این ساختمان‌ها به بیش از چهل متر نیز می‌رسیده است. معمولن این معابد در میان سایر معابد و ساختمان‌های مقدس دیگر ساخته می‌شدند و یک مجموعه به هم پیوسته را تشکیل می‌دادند. حدسیات دیگری نیز در مورد زیگورات مطرح است. برخی بر این باورند که ساختن این کوه‌های عظیم خشتی در دشت‌های جنوبی ایران و منطقه میان رودهای دجله و فرات، که منطقه‌ای است بدون پستی و بلندی، یادآور کوه‌های سر به فلک کشیده فلات ایران است.
شاید سازندگان زیگورات‌ها، دلتنگی و یا خاطره قومی‌ خود را از کوه‌های مقدس داخل فلات ایران که می‌توانسته خاستگاه و سرزمین اصلی آنان باشد، با ساختن این قله‌های بلند آجری نشان داده‌اند. هر چه که هست، زیگورات نشان دهنده محترم و مقدس بودن ارتفاع و بلندی در ذهن سازندگان آن است. نخستین نمونه‌های شناخته زیگورات را مربوط به پنج هزار سال پیش می‌دانند. یکی از قدیمی‌ترین زیگورات‌های کشف شده، زیگورات شهر "اور" (Ur) در عراق امروزی است.
و حتما می‌دانید که شهر اور با توجه به روایات کتاب مقدس یا تورات، به احتمال، زادگاه حضرت ابراهیم بوده است. قدمت زیگورات شهر اور(Ur) را در حدود چهار هزار و صد سال برآورد می‌کنند. بابل، پیوند زمین و بهشت اما شاید یکی از مشهورترین زیگورات‌های تاریخ، همان برج بابل (Babylon) باشد. البته صد در صد مشخص نیست که برج افسانه‌ای بابل با زیگورات اِتمنانکی (Etemenanki) شهر بابل باستان که هم اکنون بخش‌هایی از آن باقی مانده، انطباق داشته باشد. کلمه اتمنانکی (Etemenanki) به معنای پیوند زمین با آسمان و یا بهشت است.
همان طور که در افسانه‌ها آمده، برج بابل نیز به قصد رسیدن و دست یافتن به آسمانها و بهشت ساخته شد. از این معبد هفت طبقه، ویرانه‌های اندکی بر جای مانده است. در حدود سی زیگورات در منطقه میان‌رودان و فلات ایران شناسایی شده است. از این میان برخی را با قطعیت زیگورات می‌دانند و برخی دیگر را از روی متون ادبی، مذهبی و تاریخی بر جای مانده به حدس و گمان شناسایی می‌کنند. زیگورات‌های ایران از این میان، بین چهار تا پنج زیگورات در داخل ایران قرار دارد: زیگورات سیلک کاشان (Sialk)، زیگورات چغازنبیل (Chogha Zanbil)، و زیگورات‌های ده نو و جیرفت.
قدمت گذاری زیگورات سیلک کاشان با اختلاف نظرهای فراوانی روبه‌روست. عده ای از باستان‌شناسان از جمله دکتر صادق ملک شهمیرزادی آن را مربوط به ۴۵٠٠ تا ۴٩٠٠ سال پیش می‌دانند و عده ای دیگر آن را حداکثر به هزاره اول پیش از میلاد نسبت می‌دهند. زیگورات چغازنبیل در خوزستان ایران، بزرگترین معبد برجای مانده از این‌گونه است. به تازگی در نزدیکی چغازنبیل، در محوطه‌های هفت تپه و ده نو، تپه‌های دیگری کشف شده‌اند که احتمال می‌رود زیگورات‌های دیگری باشند. معابد پلکانی شکلی که به آنها زیقورات یا زیگورات می‌گفتند، یکی از مهم‌ترین بناهای دوران باستان در میان‌رودان و فلات ایران بوده است که همچنان تلاش برای شناخت دقیق‌تر و تاثیرشان بر دوره‌های بعدی در جریان است.
چغازنبیل بزرگترین اثر معماری تمدن ایلامی
چُغازَنبیل نیایشگاهی است باستانی که در زمان ایلامیها و در حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد ساخته شده است. چغازنبیل بخش به‌جا مانده از شهر دوراونتش است.
این سازه در ۱۹۷۹ در فهرست میراث جهانی یونسکو جای‌ گرفت.
چغازنبیل در جنوب غربی ایران و در استان خوزستان جای ‌گرفته ‌است. این سازه در ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر باستانی شوش در طول جغرافیایی ۴۸ دقیقه و ۳۰ ثانیه و پهنای جغرافیایی ۳۲ دقیقه می‌باشد.
این نیایشگاه توسط اونتاش گال (پیرامون ۱۲۵۰ پ.م.)، پادشاه بزرگ عیلام، و برای ستایش ایزد اینشوشیناک، نگهبان شهر شوش، ساخته شده است.
مکان جغرافیایی زیگورات (معبد هرمی‌شکل چند طبقه) چغازنبیل در ۴۵ کیلومتری جنوب شهر شوش در نزدیکی منطقه باستانی هفت تپه می‌باشد. (در محور اصلی شوش به اهواز) بلندی آغازین آن ۵۲ متر و ۵ طبقه بوده است. امروزه ارتفاع آن ۲۵ متر و تنها ۲ طبقه و نیم از آن باقی مانده است.

«چغازنبیل» که نام باستانی این بنا بشمار می‌آید، واژه‌ای محلی و مرکب از دو واژه چُغا (به معنای تپه در زبان لری) و زنبیل است که اشاره ای است به مکان معبد که سابقا تپه بوده و آن را به زنبیل واژگون تشبیه می‌کردند. این مکان نزد باستانشناسان به دور-اونتَش معروف است که به معنای دژِ اونتش است. اونتاش گال پادشاه عیلامی است که دستور ساخت این شهر مذهبی را داده است. بنای چغازنبیل در میانه این شهر واقع شده است و مرتفع‌ترین بخش آن است.
بلندی آغازین این بنا ۵۲ متر در قالب ۵ طبقه بوده است. امروزه ارتفاع آن ۲۵ متر و تنها دو طبقه و نیم از آن باقی مانده است. مسیر دستیابی به چغازنبیل از طریق جاده اهواز به شوش است اما مکان آن دقیقاً بین شوشتر و شوش و جنوب شهر دزفول در کناره رود دز قرار دارد و این خود حکایت از این دارد که در زمان ایجاد زیگورات شهرهای دزفول (روناش) و شوش و شوشتر هر سه وجود داشته‌اند. این نیایشگاه توسط اونتاش ناپیریش (حدود ۱۲۵۰ پ.م.)، پادشاه بزرگ عیلام، و برای ستایش ایزد اینشوشیناک، الهه نگهبان شهر شوش، ساخته شده است. و در حمله سپاه خونریز آشور بانیپال به همراه تمدن عیلامی‌ ویران گردید. قرنهای متمادی این بنا در زیر خاک به شکل زنبیلی واژگون مدفون بود تا اینکه به دست رومن گیرشمن فرانسوی در زمان پهلوی دوم از آن خاکبرداری گردید. گرچه خاکبرداری از این بنای محدب متقارن واقع شده در دل دشت صاف موجب تکمیل دانش دنیا نسبت به پیشینه باستانی ایرانیان گردید اما پس از گذشت حدود ۵۰ سال از این کشف، دست عوامل فرساینده طبیعی و بی دفاع گذاشتن این بنا در برابر آنها آسیبهای فراوانی را به این بنای خشتی - گلی وارد کرده و خصوصا باقیمانده طبقات بالایی را نیز دچار فرسایش شدید کرده است.
بناهای شهر از خشت و آجر ساخته شده‌اند و با وجود قدمت بسیار هنوز بخش زیادی از آنها بر جای مانده‌اند. در نمای بناهای موجود در محوطه چغازنبیل آجرهای كتیبه‌داری با خطوط میخی ایلامی ‌و اَكَدی به كار رفته‌اند. این آجرها روی بدنه‌های ذیقورات به فاصله هر ده رج تكرار ‌شده است. در این آجرها نام و نسب شاه سازنده بنا ذكر شده و در آن مشخص شده كه این بنا چگونه و به چه منظوری ساخته شده است. به این ترتیب هزاران آجر ساده و کتیبه‌دار بناهای شهر را تزیین می‌کرده‌اند. علاوه بر این از آجرهای لعابدار، ملات قیر طبیعی، اندودهای گچی و گل میخ‌های سفالین استفاده زیادی شده است.
درهای معابد و كاخ‌ها از چوب بوده كه با میله‌های شیشه‌یی تزیین می‌شده‌اند. طی حفاری‌های به عمل آمده قطعاتی از مجسمه‌های سفالین و لعابدار گاوهای نر که از دروازه‌های ورودی بنای ذیقورات محافظت می‌نمودند، به دست آمده‌اند. ظروف مختلف سفالی و سنگی، مهرهای استوانه‌یی، اشیای فلزی، پیکرک‌های سفالین و اشیای تزیینی از جمله دیگر آثار به دست آمده از این محوطه است.

چغازنبیل جزوه معدود بناهای ایرانی است که در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. ضمناً در بعضی از کتب تاریخی نام قدیمی ‌شوش، چغازنبیل نامیده شده است.



گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
www.seemorgh.com/culture
منابع: aftab.ir
fa.wikipedia.org