چطور می‌شود سلول‌های سرطانی مقاوم به درمان را مهار کرد؟

پزشکی - سلول‌های سرطانی مقاوم به درمان از آغاز سرطان در کنار سلول‌های دیگر ایجاد می‌ شوند و به همین دلیل درمان هوشمند در بسیاری از بیماران با شکست مواجه می‌شود. درمان چنددارویی می‌تواند مقاومت این سلول‌ها را بشکند.

محبوبه عمیدی: سالانه انسان‌های بسیاری به دلیل ابتلا به سرطان جان خود را از دست می‌دهند، آیا مبارزه چنددارویی با سلول‌های سرطانی مقاوم به دارو باعث خواهد شد این سلولها مقاومت خود را از دست بدهند و این بیماری در دهه‌های آینده به کنترل انسان دربیاید.

مارتین نواک، استاد ریاضیات و زیست‌شناسی دانشگاه هاروارد و و مدیر برنامه «داینامیک تکاملی» می‌گوید: «یکصد سال پیش  انسان‌های بسیاری به دلیل ابتلا به عفونت‌های باکتریایی از بین می‌رفتند؛ اما امروزه راه معالجه آن را می‌دانیم و دیگر این عفونت‌ها کشنده نیستند. یقین دارم که داریم مسیر مشابهی را برای درمان سرطان طی می‌کنیم».

به گزارش ساینس دیلی، او یکی از محققانی است که به تشریح مقاومت دارویی در درمان هوشمندی که برای از بین بردن سلول‌های سرطانی در سرطان روده بزرگ استفاده می‌شود، پرداخته‌اند و معتقدند که استفاده همزمان از چندین دارو، شاید نتواند سرطان را درمان کند اما می‌تواند آنرا به کنترل درآورد. این محققان پیشنهاد می‌کنند متخصصان بالینی شیوه مبارزه خود را با این بیماری تغییر دهند.

در سال‌های اخیر بسیاری از پزشکان و محققان به استفاده از درمان هوشمند به جای شیوه‌های متداول شیمی درمانی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی روآورده‌اند. در این روش آنها برای مبارزه با سلول‌های سرطانی از داروهایی استفاده می‌کنند که در مراحل رشد و تکثیر این سلول‌ها اختلال ایجاد می‌کند. مشکل اینجاست که اغلب این داروها تنها برای چند ماه و تا زمانی کارساز هستند که سلول‌های سرطانی به آنها مقاومت نشان نداده باشند.

به عنوان مثال در سرطان روده بزرگ این ژن KRAS است که با فعال شدن، سلول‌های سرطانی را در مقابل درمان مقاوم خواهد کرد. این ژن مسئولیت تولید پروتئینی را به عهده دارد که تقسیم سلولی را تنظیم می‌کند. با فعال شدن این ژن ادامه درمان هوشمند کاملا بی‌نتیجه خواهد بود.

آزمون دیگری که توسط تیمی از  محققان مرکز سرطان‌شناسی جان هاپکینز کیمل به رهبری برت وگلشتاین، متخصص سرطان‌شناسی و آسیب‌شناسی صورت گرفته این مسئله را تأیید می‌کند. آنها پیش از آغاز درمان، بیماران را از نظر فعالیت ژن KRAS مورد مطالعه قرار دادند و تنها گروهی را برای درمان هوشمند انتخاب کردند که این ژن در سلول‌های سرطانی آنها فعال نبود. همان‌طور که انتظار می‌رفت نتایج اولیه درمان رضایت‌بخش بود؛ اما زمانی که دیگر بیماران به درمان پاسخ ندادند، آزمون‌ها نشان می‌دادند که این ژن فعالیت خود را آغاز کرده است.

این محققان تحلیل تعدادی از جهش‌هایی را که می‌توانستند این ژن را فعال کنند آغاز کردند و در نهایت برای نتیجه‌گیری از آزمون‌های بالینی از نواک و همکاران او خواستند با آنها همکاری کنند. نتایج به دست آمده از تحلیل‌های ریاضی و آماری رشد سلول‌های مقاوم بسیار دورازانتظار بود. تا پیش از این محققان گمان می‌کردند آغاز درمان باعث ظهور سلول‌های مقاوم می‌شود و به همین دلیل دیگر درمان‌ها مؤثر نیستند؛ اما نتایج با تقریب قابل‌قبولی نشان می‌دادند سلول‌های مقاوم به درمان از همان ابتدا و در کنار دیگر سلول‌های سرطانی وجود داشته‌اند و زمانی که دارو مشغول از بین بردن سلول‌های دیگر بوده، به سرعت تکثیر می‌شده‌اند.

بنجامین آلن، یکی از متخصصان ریاضی همکار در این پژوهش می‌گوید: «متخصصان بالینی می‌دانستند که درمان تنها 6 ماه به نتیجه می‌رسد. آنها علت اصلی را آغاز مقاومت سلول‌های سرطانی به دارو می‌دانستند اما تحقیقات ما نشان می‌دهد از همان آغاز سلول‌های مقاوم وجود دارند و در حقیقت درمان از همان ابتدا محکوم به شکست است».

نواک می‌گوید: «اگر بخواهیم به زبان ساده توضیح بدهیم باید بگوییم یافته‌های ما نشان می‌دهند از میان میلیاردها سلول سرطانی که در بدن فرد ایجاد می‌شود، تنها درصد بسیار اندکی از آنها را (حدود یک‌درمیلیون) سلول‌های مقاوم به درمان تشکیل می‌دهد. با شروع معالجه سلول‌های غیرمقاوم از بین می‌روند؛ اما سلول‌های مقاوم دارند بدون هیچ مشکلی به رشد و تکثیر ادامه می‌دهند و باعث می‌شوند درمان شکست بخورد. در حقیقت وجود این سلول‌های مقاوم است که باعث می‌شود درمان دارویی با یک دارو بی‌نتیجه بماند. ما علاوه بر داروی مورد استفاده در درمان هوشمند به حداقل دو داروی دیگر نیاز داریم».

نواک اولین‌بار نیست که چنین استراتژی را برای مقابله با سلول‌های مقاوم پیشنهاد می‌کند. تحقیقات او در سال 1995/1374 نیز باعث شد، برای درهم شکستن مقاومت سلول‌های مقاوم به درمان در مبتلایان به اچ.آی.وی استفاده از ترکیبی از چندین دارو برای درمان آنها پیشنهاد شود. البته این پیشنهاد آغاز چالش‌های تازه‌ای بود. در درمان سرطان نیز محققان برای تولید داروهای متعددی که بتوانند با ژنتیک سلول‌های سرطانی هر فرد همخوانی داشته باشند و نسبت به جهت‌های متفاوتی واکنش نشان دهند، راهی طولانی را پیش رو خواهند داشت. راهی که می‌تواند به کنترل سرطان در دهه‌های آینده منجر شود.