مقاله «عالم برزخ» به قلم زينب زينی‌وند؛ كارشناس ارشد فلسفه و حكمت اسلامی و حسين فلسفی، استاديار دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم آباد در ماهنامه اطلاعات حكمت و معرفت منتشر شده است.
در اين مقاله با اشاره‌ای گذرا به روند واژه‌ای «برزخ» و كاربرد‌های گوناگون آن، نظر سهروردی درباره عالم برزخ از لحاظ هستی‌شناسی و شناخت‌شناسی بررسی شده است. در اين نوشتار می‌خوانيد: برزخ در لغت به معنای حائل ميان دو شی است. به ديگر سخن جدا كننده دو چيز از همديگر را برزخ گويند كه در قرآن و حديث و متون فلسفی و عرفانی به همين معنی كاربرد دارد.
به اعتقاد اين دو محقق، يكی از واژگانی كه هم در فلسفه و هم در آموزه‌های دينی كاربرد زيادی دارد، واژه برزخ است. در آموزه‌های دينی آنگاه كه از سرای ديگر سخن به ميان می‌آيد، عالم برزخ آشكارا خود را می‌نماياند، اين عالم گام نخست زندگی ابدی است و هر كسی كه عمرش به پايان می‌رسد، ناگزير در اين عالم، تا روز رستاخيز خواهد ماند.
در بخشی ديگر از مقاله آمده است: برزخ هم در آموزه‌های دينی و هم از نگاه برخی فلاسفه، مرتبه‌ای از مراتب هستی است كه كاركردهای گوناگونی دارد. اين علم را می‌توان در فلسفه افلاطون سراغ گرفت. افلاطون برای پيوند ميان عالم معنا و ماده، عالم رياضيات را مطرح می‌كند كه با عالم برزخ و مثال فلسفه‌ای مانند سهروردی همانند‌های بسياری دارد. فارابی، مؤسس فلسفه اسلامی، برای گشودن مسئله وحی از عالم مثال سخن به ميان می‌آورد. از نگاه فارابی، پيامبر(ص) از راه عالم خيال به عقل فعال می‌پيوندد و می‌تواند همه دانش‌ها را از عقل فعال برگيرد.
نگارندگان در مورد عالم مثال بر اين باورند كه اين عالم در عرفان نيز جايگاه ويژه‌ای دارد؛ زيرا همه مكاشفات عارفان در اين عالم امكان‌پذير می‌شود. وجود چنين عالمی در ميان مراتب آن، ضروری است و نمی‌توان از آن چشم پوشيد؛ زيرا از نظر هستی‌شناسی، برای پيوند عالم معنا و ماده (وجود چنين عالمی) سخت لازم است و از نظر معرفت‌شناسی ناديده گرفتن آن برابر است با شك‌گرايی و نسبيت‌گرايی تمام عيار.
در اين نوشتار آمده است: از اين رو است كه فلاسفه مسلمان، به ويژه شيخ شهاب‌الدين سهروردی ، مؤسس حكمت اشراق اسلامی در آثار خود، درباره اثبات چنين عالمی و شرح چگونگی آن به قدر وسع كوشيده است. در انديشه سهروردی، برزخ دو معنای كاملا متفاوت دارد؛ يك معنای آن همان جسم است كه جوهری است كه می‌توان به آن اشاره حسی كرد و ديگری عالمی است ميان عالم انوار قاهره و عالم ماده. در اين مقاله به معنای اول اشاره‌ای می‌شود و معنای دوم دقيقا بررسی می‌شود. سهروردی با شيوه ويژه خود اين مرتبه از هستی را ثابت و چگونگی‌های آن را بيان كرده است. با دلايلی چند اثبات می‌كند آنچه در خارج تحقق دارد، نور است.
لازم به ذكر است كه شماره 39 ماهنامه اطلاعات حكمت و معرفت با صاحب‌امتيازی مؤسسه اطلاعات و با مديرمسئولی و سردبيری انشاءالله رحمتی منتشر شده است.
منبع: خبرگزاری - ایکنا - تاريخ شمسی نشر 10/04/1388
ماهنامه اطلاعات حكمت و معرفت
