اين
مطلب به بررسي موقعيت مكاني برخي گسل هاي اصلي و فرعي تهران مي
پردازد.تهران در حد فاصل گسل هاي بنيادي در گستره جنوب البرز مركزي واقع
است در
شمال تهران به سوي غرب با يك پهنه گسل كه شامل چندين گسل متوالي و پي در پي
است تا ناحيه شمال آوج مواجه هستيم اين پهنه گسله احتمالاً در زير لايه
هاي آبرفت تا ناحيه ديوان دره در كردستان ادامه دارد.
گسل هاي اصلي تهران
در ميان تعداد زيادي گسل در منطقه گسلهاي زير از خطر بالاتري برخوردارند:
1 - گسل مشا فشم به طول 400 كيلومتر :
گسل فشاري مشا، گسل بزرگي است كه شامل زير شاخه هاي فراواني نيز مي شود زلزله 1830م به منطقه شرقي فعاليت اين گسل نسبت داده مي شود علاوه براين زلزله بزرگي هم كه در سال 958م با بزرگاي گشتاوري 7/7 در 50 كيلومتري تهران رخ داده است به قسمت غربي اين گسل نسبت داده مي شود مسئله مهم در مورد اين گسل تلاقي آن با گسل شمال تهران در بالادست سد لتيان است به اين جهت كه فعاليت اين گسل مي تواند موجب فعال شدن گسل تهران شود گسل فشاري مشا، گسلي است طويل، اساسي و لرزه زا كه در راستاي آن گستره بلند البرز از شمال بر روي دامنه هاي جنوبي آن رانده شده است. اين گسل داراي راستاي شرق ، جنوب شرقي - غرب، شمال غربي است. گسل مذكور در روي نقشه هاي زمين ساختي شكل سينوسي دارد و در دو قسمت شرقي و غربي راستاي تقريباً شرقي - غربي دارد. شيب گسل فشاري مشا هميشه به سمت شمال و بين 35 تا 70 درجه تغيير مي كند. اين گسل با طولي حدود 400 كيلومتر از جنوب غربي شاهرود و در شرق ، تا آبيك در غرب ادامه دارد. درياچه آب شيرين تار در 15 كيلومتري شرق شهرستان دماوند در راستاي اين گسل تشكيل شده است.پهنه گسلي مشا در دره مشا بيش از 10 متر عرض داشته و به شدت بريده، خرده و پودر شده است
2 - گسل شمال تهران به طول 75 كيلومتر:
گسل شمال تهران بين شاخه غربي گسل مشا و شهر قرار دارد اگر گسل شمال تهران فعال شود ميزان خسارت به مراتب خيلي حادتر از زلزله است كه در سال 1968 م رخ داده است گسل شمال تهران از اين لحاظ مي تواند يك چشمه لرزه زا باشد گسل شمال تهران در فاصله بين كوههاي شمال تهران و شهر و در روي پهنه هاي جنوبي كوههاي شمال تهران به طول 75 كيلومتر قرار گرفته است
راندگي شمال تهران با درازاي بيش از 75 كيلومتر در كوهپايه شمال تهران از شرق دره لشكرك ده سبو در شمال شرقي تهران ، تا آبادي كاظم آباد 2 كيلومتري شرقي كلار و شمال بزرگراه تهران - كرج و شهر كرج در غرب ادامه يافته و نزديكترين گسل زلزله زا به شهر تهران است به نظر مي رسد كه اين گسل شاخه اي از گسل فشاري مشا است در شمال تهران و در كوهپايه ها ، در اكثر مناطق اين گسل سبب رانندگي سازند دوران سوم كرج بر روي آبرفتهاي هزار دره و آبرفتهاي ناهمگن شمال تهران بخش كوهپايه ايران مركزي در شمال تهران شده است در برخي نقاط مانند باغ اناري در غرب كن و شمال چيتگر راندگي شمال تهران ، در داخل سازند كرج ديده مي شود
3 - گسل جنوب ري به طول 20 كيلومتر:
گسل جنوب ري ايوانكي در جنوب تهران به طول 20 كيلومتر قرار گرفته است تمامي اين گسل مي تواند به عنوان يك چشمه لرزه زا براي تهران باشد گسل جنوب ري در قسمت جنوبي خود دچار انشعابي است كه در شمال آن قرار دارد و گسل شمال ري ناميده مي شود و فاصله بين اين دو گسل فقط 3 تا 5 كيلومتر است به نظر مي رسد ريشه اين دو گسل يكي باشد و آنها نشانه هاي سطحي يك گسل باشند.
4 - گسل شمال ري:
در حوالي عظيم آباد در كناره جنوبي بزرگراه ري ـ بهشت زهرا قرار دارد و ديواره اي به ارتفاع 2 متر را بوجود آورده است امتداد آن شرقي ـ غربي بوده و طولي حدود 16/5 كيلومتر دارد.
5- گسل معكوس آهار:
اين گسل قسمتي از گسل معروف مشا فشم را تشكيل داده است كه باطولي در حدود 400 كيلومتر از جنوب غربي شاهرود در شرق تا آبيك در غرب ادامه دارد و شيبي در حدود 35 تا 70 درجه به سمت شمال دارد قسمتي از اين گسل در ناحيه آهار كه يكي از سه شاخه فرعي آن است گسل آهار ناميده مي شود
6- گسل معكوس امامزاده داوود:
راستاي شمال غرب ـ جنوب غرب دارد و از حوالي امامزاده داوود عبور مي كند اين گسل معكوس داراي شيبي معادل 80 درجه به سمت شمال شرق است در حوالي ولنجك اين گسل به گسل شمال تهران مي پيوندد
7- راندگي پوركان ـ ورديج:
از حوالي پوركان در مسير جاده كرج چالوس تا ورديج و سپس شمال كن و فرحزاد ادامه مي يابد وداراي راستاي شمال غرب جنوب شرق است
8- گسل كهريزك:
از شمال سلطان آباد در غرب تا كهريزك و سپس شمال شمس آباد در شرق امتداد يافته و راستايش شرقي غربي و طولش بيش از 40 كيلومتر است اين گسل ديواره اي به ارتفاع 1- 10 متر در آبرفت هاي جنوب تهران ايجاد كرده است
9- راندگي نياوران:
با راستاي شمال شرقي ـ جنوب غربي وبا طولي حدود 13 كيلومتر از سعادت آباد تا نياوران و شمال اقدسيه امتداد مي يابد
10- گسل محموديه:
گسلي با سازوكار كششي با راستاي شرقي ـ غربي است
11- گسل شبان كوثر:
در شمال تهرانپارس با طول 3 كيلومتر و راستاي شرقي ـ غربي واقع است.
12- گسل شرق:
گسل شرق نيز كه توانايي قويترين زلزله را دارا است از شرق به تهران وارد شده و با گذر از اراضي سرخه حصار و حركت بر روي بزرگراه شهيد بابايي تا مجيديه و سيدخندان امتداد مييابد
13- گسل ملاصدرا:
گسل ملاصدرا نيز كه از خيابان شريعتي تا شهرك غرب امتداد يافته، محلات ونك، ميرداماد، سعادت آباد و شهرك غرب را ناايمن ساخته است احداث برج ميلاد نيز دقيقا در مجاورت اين گسل صورت مي گيرد
گسل هاي فرعي تهران:
از گسل هاي فرعي تهران مي توان گسل هاي نارمك، داووديه، ايوبي، عباس آباد، پارك جنگلي شهرداري، باغ فيض، قصر فيروزه و تلويزيون را نام برد.تهران از كوهپايه هاي جنوبي البرز آغاز مي شود و تا دشت ري امتداد پيدا مي كند. در كوهپايه تهران با دو فرونشست و سه رشته بلندي مواجه هستيم:
بلندي ها:
1- سعادت آباد، شميران، دزاشيب
2- تپه هاي امانيه، الهيه، قيطريه، فرماينه
3- طرشت، عباس آباد
فرونشست ها:
1- اوين، تجريش، نياوران
2- داووديه
بلندهاي شماره يك يعني سعادت آباد و شميران و دزاشيب توسط گسل نياوران روي فرونشست اوين تجريش رانده شده است، بلندي هاي شماره دو يعني امانيه، الهيه، فرمانيه توسط گسل محموديه از شمال بروي فروشست هاي اوين تجريش نياوران قرار گرفته اند، اين تپه ها از سمت جنوب بروي فرونشست داووديه قرار مي گيرند، بلندي هاي طرشت و عباس آباد از سمت شمال بوسيله گسل داووديه بروي فرونشست داووديه رانده شده اند.و اما در سطح دشت تهران تا ري با فرونشست بزرگ ري مواجه هستيم كه در آن گسل هاي معروف ري و كهريزك قرار دارد.
در اين مناطق ويراني خيلي شديد وجود دارد: قوچك، تلو، سوهانك، ازگل، تجريش، تهرانپارس، لويزان، قلهك، ونك، شهرك غرب، دركه، هفت حوض، كن، كاروانسرا سنگ و جنوب كرج به همراه قسمتي از شهر ري، خاني آباد، چهار دانگه و نواحي مجاور در سه كيلومتري گسلهاي ري.
منطقه تكانهاي شديد با ويراني گسترده شامل تهران مركزي با توجه به وجود پي سنگ آبرفتي در اين منطقه كه مقاومتشان در برابر تكانهاي شديد متفاوت است شامل محله داوديه، باغ فيض، زيبا شهر، مجيديه، عباس آباد، يوسف آباد، گيشا، نارمك، وحيديه، حشمتيه، تهران نو، اميراباد، شهرآرا، دوشان تپه، مركز شهر، بازار، شهرك اكباتان، مهرآباد، افسريه، قلعه مرغي، يافت آباد تا قسمتي از شهريار، مسگر آباد، امين آباد، پالايشگاه تهران در ري و سد لتيان. منطقه حركتهاي تند يا خسارات زياد شامل كليه مناطقي كه دورتر از ده كيلومتر از گسل تهران قرار دارند كه ويراني در اين مكانها نسبت به مناطق ديگر كمتر است نواحي غرب و جنوب شهريار در غرب تهران.
منطقه با آبگونگي خاك و ويراني شديد:
در جنوب شرقي تهران سطح آب زير زميني بالاست و احتمال فرو نشست يا شناور شدن ذرات خاك در آب بالا آمده در اثر تكانهاي زلزله وجود دارد اين پديده به دليل كم شدن فضاي خالي ميان دانه هاي خاك و افزايش فشار آب منفذي درست ميكند كه موجب حركت خاكهاي دانه ريزتر شده و حتي در مناطق دورتر از زلزله هم ميتواند باعث خسارات سنگين شود.
در حوالي عظيم آباد در كناره جنوبي بزرگراه ري ـ بهشت زهرا قرار دارد و ديواره اي به ارتفاع 2 متر را بوجود آورده است امتداد آن شرقي ـ غربي بوده و طولي حدود 16/5 كيلومتر دارد.
5- گسل معكوس آهار:
اين گسل قسمتي از گسل معروف مشا فشم را تشكيل داده است كه باطولي در حدود 400 كيلومتر از جنوب غربي شاهرود در شرق تا آبيك در غرب ادامه دارد و شيبي در حدود 35 تا 70 درجه به سمت شمال دارد قسمتي از اين گسل در ناحيه آهار كه يكي از سه شاخه فرعي آن است گسل آهار ناميده مي شود
6- گسل معكوس امامزاده داوود:
راستاي شمال غرب ـ جنوب غرب دارد و از حوالي امامزاده داوود عبور مي كند اين گسل معكوس داراي شيبي معادل 80 درجه به سمت شمال شرق است در حوالي ولنجك اين گسل به گسل شمال تهران مي پيوندد
7- راندگي پوركان ـ ورديج:
از حوالي پوركان در مسير جاده كرج چالوس تا ورديج و سپس شمال كن و فرحزاد ادامه مي يابد وداراي راستاي شمال غرب جنوب شرق است
8- گسل كهريزك:
از شمال سلطان آباد در غرب تا كهريزك و سپس شمال شمس آباد در شرق امتداد يافته و راستايش شرقي غربي و طولش بيش از 40 كيلومتر است اين گسل ديواره اي به ارتفاع 1- 10 متر در آبرفت هاي جنوب تهران ايجاد كرده است
9- راندگي نياوران:
با راستاي شمال شرقي ـ جنوب غربي وبا طولي حدود 13 كيلومتر از سعادت آباد تا نياوران و شمال اقدسيه امتداد مي يابد
10- گسل محموديه:
گسلي با سازوكار كششي با راستاي شرقي ـ غربي است
11- گسل شبان كوثر:
در شمال تهرانپارس با طول 3 كيلومتر و راستاي شرقي ـ غربي واقع است.
12- گسل شرق:
گسل شرق نيز كه توانايي قويترين زلزله را دارا است از شرق به تهران وارد شده و با گذر از اراضي سرخه حصار و حركت بر روي بزرگراه شهيد بابايي تا مجيديه و سيدخندان امتداد مييابد
13- گسل ملاصدرا:
گسل ملاصدرا نيز كه از خيابان شريعتي تا شهرك غرب امتداد يافته، محلات ونك، ميرداماد، سعادت آباد و شهرك غرب را ناايمن ساخته است احداث برج ميلاد نيز دقيقا در مجاورت اين گسل صورت مي گيرد
گسل هاي فرعي تهران:
از گسل هاي فرعي تهران مي توان گسل هاي نارمك، داووديه، ايوبي، عباس آباد، پارك جنگلي شهرداري، باغ فيض، قصر فيروزه و تلويزيون را نام برد.تهران از كوهپايه هاي جنوبي البرز آغاز مي شود و تا دشت ري امتداد پيدا مي كند. در كوهپايه تهران با دو فرونشست و سه رشته بلندي مواجه هستيم:
بلندي ها:
1- سعادت آباد، شميران، دزاشيب
2- تپه هاي امانيه، الهيه، قيطريه، فرماينه
3- طرشت، عباس آباد
فرونشست ها:
1- اوين، تجريش، نياوران
2- داووديه
بلندهاي شماره يك يعني سعادت آباد و شميران و دزاشيب توسط گسل نياوران روي فرونشست اوين تجريش رانده شده است، بلندي هاي شماره دو يعني امانيه، الهيه، فرمانيه توسط گسل محموديه از شمال بروي فروشست هاي اوين تجريش نياوران قرار گرفته اند، اين تپه ها از سمت جنوب بروي فرونشست داووديه قرار مي گيرند، بلندي هاي طرشت و عباس آباد از سمت شمال بوسيله گسل داووديه بروي فرونشست داووديه رانده شده اند.و اما در سطح دشت تهران تا ري با فرونشست بزرگ ري مواجه هستيم كه در آن گسل هاي معروف ري و كهريزك قرار دارد.
در اين مناطق ويراني خيلي شديد وجود دارد: قوچك، تلو، سوهانك، ازگل، تجريش، تهرانپارس، لويزان، قلهك، ونك، شهرك غرب، دركه، هفت حوض، كن، كاروانسرا سنگ و جنوب كرج به همراه قسمتي از شهر ري، خاني آباد، چهار دانگه و نواحي مجاور در سه كيلومتري گسلهاي ري.
منطقه تكانهاي شديد با ويراني گسترده شامل تهران مركزي با توجه به وجود پي سنگ آبرفتي در اين منطقه كه مقاومتشان در برابر تكانهاي شديد متفاوت است شامل محله داوديه، باغ فيض، زيبا شهر، مجيديه، عباس آباد، يوسف آباد، گيشا، نارمك، وحيديه، حشمتيه، تهران نو، اميراباد، شهرآرا، دوشان تپه، مركز شهر، بازار، شهرك اكباتان، مهرآباد، افسريه، قلعه مرغي، يافت آباد تا قسمتي از شهريار، مسگر آباد، امين آباد، پالايشگاه تهران در ري و سد لتيان. منطقه حركتهاي تند يا خسارات زياد شامل كليه مناطقي كه دورتر از ده كيلومتر از گسل تهران قرار دارند كه ويراني در اين مكانها نسبت به مناطق ديگر كمتر است نواحي غرب و جنوب شهريار در غرب تهران.
منطقه با آبگونگي خاك و ويراني شديد:
در جنوب شرقي تهران سطح آب زير زميني بالاست و احتمال فرو نشست يا شناور شدن ذرات خاك در آب بالا آمده در اثر تكانهاي زلزله وجود دارد اين پديده به دليل كم شدن فضاي خالي ميان دانه هاي خاك و افزايش فشار آب منفذي درست ميكند كه موجب حركت خاكهاي دانه ريزتر شده و حتي در مناطق دورتر از زلزله هم ميتواند باعث خسارات سنگين شود.
منبع اصلي : پايگاه ملي علوم زمين كشور
