روش‌ها و آیین‌های خاصی که ادیان گوناگون برای ارتقای روحی و روانی پیروان خود واجب دانسته‌اند تا حدی متفاوت است، اما دراین بین آیین روزه در بیشتر ادیان و در سرزمین‌های مختلف در طی قرون متمادی مشترک بوده است که به شکل‌های متفاوت صورت می‌گیرد...
یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون. (بقره/۱۸۰)
روش‌ها و آیین‌های خاصی که ادیان گوناگون برای ارتقای روحی و روانی پیروان خود واجب دانسته‌اند تا حدی متفاوت است، اما دراین بین آیین روزه در بیشتر ادیان و در سرزمین‌های مختلف در طی قرون متمادی مشترک بوده است که به شکل‌های متفاوت صورت می‌گیرد. به جز اسلام در ادیان الهی مانند یهود و مسیح و حتی در ادیان غیر الهی مانند بودیسم و هندویسم و غیره روزه و ریاضت‌های جسمی و روحی برای ارتقای روح و جسم از ضروریات محسوب می‌شود.
● روزه در آیین زرتشت
در آیین زرتشت، زرتشتیان باید در سه بخش معنوی شنوایی، اندیشه و احساس همیشه روزه باشند؛ به آن معنا که از طریق این سه حس از نیکی دور نشوند و اندیشه و احساس و شنوایی‌شان همیشه سرشار از نیکی باشد. با این‌حال زرتشتیان برای افراط نکردن در خوردن گوشت حیوانات روزهای دوم، دوازدهم، چهاردهم و بیست و یکم هر ماه از خوردن گوشت پرهیز می‌کنند. همچنین زرتشتیان پس از مرگ یکی از نزدیکان، به مدت سه شب از پختن یا خوردن گوشت پرهیز می‌کنند.
● روزه در آیین یهودیت
یهودی‌ها در یوم کیپور (yom kippur) روزه می‌گیرند. یوم کیپور در ماه سپتامبر یا اکتبر است که تعطیلی مذهبی یهودیان می‌باشد و مردم در آن روز روزه می‌گیرند و در کنیسه، دعای صبر می‌خوانند. آن روز را، روز کفاره هم می‌گویند.
یهودیان شش روز دیگر را نیز روزه می‌گیرند که tisha bav (نهم آوریل، روزی که معبد یهودیان در آن روزتخریب شد) از آن جمله است.
در «یوم کیپور» و tisha bav خوردن و آشامیدن از زمان غروب آفتاب تا غروب بعدی به مدت ۲۴ ساعت ممنوع است، در حالی که در سایر ایام روزه‌شان، این محدودیت از طلوع تا غروب آفتاب است.
هدف از روزه در دین یهودیت، استغفار از گناهان یا درخواست حاجت خاصی از خداست.
● روزه در آیین مسیحیت
روزه مسیحیان در زمان و تحت قوانین مذهبی خاصی صورت نمی‌گیرد. آنها آزاد هستند که در هر زمان، با هدایت روح خدا، به‌طور انفرادی یا دستجمعی، برای یک روز یا روزهای متعدد و یا حتی برای چند ساعت، روزه بگیرند. ضمناً در روزه مسیحی می‌توان از یک یا چند وعده غذا صرف نظر کرد و یا حتی از خوردن بعضی مواد غذایی خودداری نمود.
هدف اصلی روزه در دین مسیح این است که با فروتنی به خدا تقرب جوید و اوقاتی را در دعا و مناجات به سر ببرد .
روزه در دین مسیح، به‌منظور صواب و ریاضت و یا به‌دست آوردن دل خدا و نجات از گناه، بجا آورده نمی‌شود، زیرا با ریخته شدن خون مسیح بر صلیب و مرگ و دفن و قیام او از مردگان، نجات از گناه و طریق راه یافتن انسان به حضور خدا، مهیا گردیده است. دلایل روحانی روزه مسیحیان را این گونه بر شمرده‌اند. روزه کمک می‌کند که:
١) دل ما در حضور خدا نرم و فروتن باشد.
٢) به صدا و هدایت و حضور خدا حساس باشیم.
٣) نفس سرکش ما ضعیف و سرکوب باشد.
٤) پرستش و دعای مسیحی ما قوی‌تر و مؤثرتر باشد.
مسیحیت فرقه‌های زیادی دارد که شاید به دلیل عدم تفاهم بر روی اصول دینی، فرهنگ متفاوت مسیحیان و سلیقه‌های شخصی و گاهی تفاوت اعتقادی بین این فرقه‌ها آنقدر زیاد است که هر کدام دین متفاوتی به نظر آیند و روزه در هر فرقه به شکلی متفاوت صورت می‌گیرد.
کاتولیک‌ها در روزهای چهارشنبه خاکستر «ash wednesday» (اولین روز ایام روزه مسیحیان) و جمعه‌های ایام روزه «lent» و جمعه پاک «good friday» روزه می‌گیرند و از خوردن گوشت خودداری می‌کنند. کاتولیک‌ها قرن‌های متمادی از خوردن این ماده غذایی در تمام جمعه‌ها منع شده بودند، اما از اواسط دهه ۱۹۶۰ خودداری از مصرف گوشت در جمعه‌های خارج از ایام روزه، به نظر محلی و شخصی افراد واگذار شد.
در روز چهارشنبه خاکستر و جمعه پاک، خوردن دو وعده غذایی کوچک و یک وعده غذایی عادی جایز است، اما خوردن گوشت ممنوع است. در سایر جمعه‌های ایام روزه نیز مصرف هر نوع گوشتی حرام است. برای روزه‌های اختیاری در روزهای جمعه، برخی افراد به جای خودداری از غذا خوردن، ریاضت دیگری را برای تقرب در نظر می‌گیرند یا نماز مخصوصی را می‌خوانند.
هدف از این روزه کنترل هواهای نفسانی و ریاضت کشیدن برای بخشایش گناهان و همدردی با فقراست.
در فرقه ارتودکس، دوره‌های متعددی برای روزه وجود دارد که شامل ایام روزه «lent»، روزه‌های رسولان «apostels»، روزه آسودن یا دورماسیون «dormition»، روزه تولد مسیح «nativity» و روزه‌های دیگر است. هر چهارشنبه و جمعه، روزهای روزه به شمار می‌آیند به غیر از آنهایی که در هفته‌های خالی از روزه واقع می‌شوند.
در روزه این آیین به طور کلی مصرف گوشت، لبنیات و تخم مرغ ممنوع است. ماهی در برخی روزهای روزه ممنوع است و در بعضی روزها مجاز.
ارتدوکس‌ها به این دلیل روزه می‌گیرند که معتقدند پرهیز از شکم‌پروری، رحمت خدا را برای آنها به ارمغان می‌آورد.
روزه در آیین پروتستان، قانون جامعی ندارد، بلکه به انتخاب و صلاحدید افراد، کلیساها، مؤسسات یا انجمن‌هاست.
برخی از افراد کلاً از مصرف غذا و نوشیدنی امتناع می‌کنند؛ بعضی دیگر فقط آب یا آب میوه می‌نوشند؛ یا اینکه فقط غذاهای مشخصی را می‌خورند و از غذاهای خاصی امتناع می‌کنند و با هر وسوسه‌ای مقابله می‌کنند.
هدف از روزه در این آیین، تقویت روح یا به کرسی نشاندن یک سخن حق در جامعه مدنی یا سیاسی است.
در فرقه مورمن اولین یکشنبه هر ماه، زمان روزه است. افراد و خانواده‌ها در صورت تمایل ممکن است روزهای دیگری نیز روزه بگیرند. خودداری از خوردن و آشامیدن برای دو وعده متوالی و نیز بخشیدن غذا یا پول به نیازمندان روزه‌داری این فرقه است. بعد از روزه اعضای کلیسا در جلسه روزه و شهادت دادن شرکت می‌کنند.
● هندوییسم hinduism
هندوییسم یکی از قدیمی‌ترین دین‌ها‌ی غیر الهی است که ۲۵۰۰ تا ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد، از تمدنی در هند برخاسته است.
هندوییسم دین خدایان است که اساس آن اعتقاد بر یگانگی هر چیز است. این کلیت، برهمن نامیده می‌شود. هندوها معتقدند هدف از زندگی این است که ما درک کنیم بخشی از خدا هستیم که می‌توانیم این سطح حیات را ترک کرده و به خدا بازگردیم.
این آگاهی حقیقی فقط با ورود به چرخه تولد، مرگ و زندگی که سمسره «samsara» خوانده می شود امکان‌پذیر است. موفقیت هرکس در این راه با مقدار اعمال خوب و بدش «karma» ارزیابی می‌شود و تعیین کننده تناسخ بعدی اوست. خدمت به دیگران و قربانی کردن، موجب ارتقای درجه و تولد دوباره فرد در درجه بالاتر می‌شود و انجام اعمال بد، او را به سطح پایین‌تر یا حتی به سطح یک حیوان تنزل می‌دهد.
● روزه در آیین هندو
هندوها معمولاً در روزهای ماه جدید و جشن هایی مانند shivratri، durga puja و puja روزه می گیرند. زنان شمال هند در روز karva chauth هم روزه می‌گیرند.
نحوه روزه بستگی به خود فرد دارد. ممکن است روزه، امتناع از خوردن و آشامیدن هر نوع غذا یا نوشیدنی برای مدت ۲۴ساعت باشد، اما بیشتر شامل نخوردن غذاهای جامد است و نوشیدن مقداری آب یا شیر مجاز است.
هدف از این روزه، افزایش تمرکز در مدیتیشن ( یا عبادت برای تطهیر) درون است و گاهی به عنوان دادن یک قربانی در نظر گرفته می‌شود.
● بودیسم
دین بودا برخاسته از آموزش های سیدارتا گوتاما است که ۵۳۵ سال پیش از میلاد به ظهور رسید و بودا نام گرفت .
بودایی‌ها به اصل تناسخ روح و چرخه حیات معتقدند، بدین صورت که هر کس روند تولد، زندگی و مرگ را می‌پیماید. پس از این چرخه، اگر فرد وابستگی خود به جسم و علایق را رها کند می‌تواند نیروانا ( nirvana ) را کسب کند.
● روزه در آئین بودا
همه فرقه‌های اصلی بودیسم دوره‌هایی برای روزه دارند که معمولاً روزهای چهاردهم ماه و دیگر روزهای مقدس است. در آیین بودا، روزه به معنای خودداری از خوردن غذاهای جامد است، ولی استفاده از برخی مایعات مانعی ندارد. روزه بودائیان روشی برای پاک‌سازی است.
راهبان بودایی تراوادین (theravadin) و تندایی (tendai) برای آزادسازی ذهن روزه می‌گیرند. بعضی از راهبان بودایی کشور تبت، برای کمک به رسیدن اهداف یوگا ، نظیر انرژی درونی، روزه می‌گیرند.
● لاماییسم
لاماییست‌ها در هر ماه روزهای ۱۴ و ۱۵ و ۲۹ و ۳۰ تنها از غذای آردی و چای تناول می‌کنند ولی پارسایان این مذهب در طول این چهار روز تا غروب آفتاب هیچ نمی‌خورند
● صابئین
صابئین یا مندائیان (پیروان حضرت یحیی) در روزهای ویژه‌ای از سال که آنها را مبطل می‌نامند از خوردن گوشت، ماهی، تخم مرغ خودداری می‌کنند. از جمله این روزها ۲۶ و ۲۷ و ۲۸ و ۲۹ و ۳۰ ماه سمبلتا، روزهای ششم و هفتم ماه دولا و روز دوم ماه هطیا است.
آنها روزه واقعی را روزه‌دار بودن اعضا و جوارح آدمی می‌دانند که در کتاب کنزاربا یا صحف آدم مقدس‌ترین کتاب مندائی‌ها آمده است: «ای مومنان، برای‌تان گفتم که روزه بزرگ فقط نهی از خوردن و آشامیدن نیست بلکه دیدگان‌تان را از نگاه‌های هیز و شیطانی و گوش‌های‌تان را از شنیدن حرف‌هایی که مردم در خانه خود می‌زنند برحذر دارید و زبان‌های‌تان را به گفتارهای دروغ و ناپسند نیالایید و ....
منابع:
samsara : عالم روحانی، جهانی که تولد تازه در آن رخ می دهد.
انجیل متی، فصل ششم، آیات شانزده تا هجده.
یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون. (بقره/۱۸۰)
روش‌ها و آیین‌های خاصی که ادیان گوناگون برای ارتقای روحی و روانی پیروان خود واجب دانسته‌اند تا حدی متفاوت است، اما دراین بین آیین روزه در بیشتر ادیان و در سرزمین‌های مختلف در طی قرون متمادی مشترک بوده است که به شکل‌های متفاوت صورت می‌گیرد. به جز اسلام در ادیان الهی مانند یهود و مسیح و حتی در ادیان غیر الهی مانند بودیسم و هندویسم و غیره روزه و ریاضت‌های جسمی و روحی برای ارتقای روح و جسم از ضروریات محسوب می‌شود.
● روزه در آیین زرتشت
در آیین زرتشت، زرتشتیان باید در سه بخش معنوی شنوایی، اندیشه و احساس همیشه روزه باشند؛ به آن معنا که از طریق این سه حس از نیکی دور نشوند و اندیشه و احساس و شنوایی‌شان همیشه سرشار از نیکی باشد. با این‌حال زرتشتیان برای افراط نکردن در خوردن گوشت حیوانات روزهای دوم، دوازدهم، چهاردهم و بیست و یکم هر ماه از خوردن گوشت پرهیز می‌کنند. همچنین زرتشتیان پس از مرگ یکی از نزدیکان، به مدت سه شب از پختن یا خوردن گوشت پرهیز می‌کنند.
● روزه در آیین یهودیت
یهودی‌ها در یوم کیپور (yom kippur) روزه می‌گیرند. یوم کیپور در ماه سپتامبر یا اکتبر است که تعطیلی مذهبی یهودیان می‌باشد و مردم در آن روز روزه می‌گیرند و در کنیسه، دعای صبر می‌خوانند. آن روز را، روز کفاره هم می‌گویند.
یهودیان شش روز دیگر را نیز روزه می‌گیرند که tisha bav (نهم آوریل، روزی که معبد یهودیان در آن روزتخریب شد) از آن جمله است.
در «یوم کیپور» و tisha bav خوردن و آشامیدن از زمان غروب آفتاب تا غروب بعدی به مدت ۲۴ ساعت ممنوع است، در حالی که در سایر ایام روزه‌شان، این محدودیت از طلوع تا غروب آفتاب است.
هدف از روزه در دین یهودیت، استغفار از گناهان یا درخواست حاجت خاصی از خداست.
● روزه در آیین مسیحیت
روزه مسیحیان در زمان و تحت قوانین مذهبی خاصی صورت نمی‌گیرد. آنها آزاد هستند که در هر زمان، با هدایت روح خدا، به‌طور انفرادی یا دستجمعی، برای یک روز یا روزهای متعدد و یا حتی برای چند ساعت، روزه بگیرند. ضمناً در روزه مسیحی می‌توان از یک یا چند وعده غذا صرف نظر کرد و یا حتی از خوردن بعضی مواد غذایی خودداری نمود.
هدف اصلی روزه در دین مسیح این است که با فروتنی به خدا تقرب جوید و اوقاتی را در دعا و مناجات به سر ببرد .
روزه در دین مسیح، به‌منظور صواب و ریاضت و یا به‌دست آوردن دل خدا و نجات از گناه، بجا آورده نمی‌شود، زیرا با ریخته شدن خون مسیح بر صلیب و مرگ و دفن و قیام او از مردگان، نجات از گناه و طریق راه یافتن انسان به حضور خدا، مهیا گردیده است. دلایل روحانی روزه مسیحیان را این گونه بر شمرده‌اند. روزه کمک می‌کند که:
١) دل ما در حضور خدا نرم و فروتن باشد.
٢) به صدا و هدایت و حضور خدا حساس باشیم.
٣) نفس سرکش ما ضعیف و سرکوب باشد.
٤) پرستش و دعای مسیحی ما قوی‌تر و مؤثرتر باشد.
مسیحیت فرقه‌های زیادی دارد که شاید به دلیل عدم تفاهم بر روی اصول دینی، فرهنگ متفاوت مسیحیان و سلیقه‌های شخصی و گاهی تفاوت اعتقادی بین این فرقه‌ها آنقدر زیاد است که هر کدام دین متفاوتی به نظر آیند و روزه در هر فرقه به شکلی متفاوت صورت می‌گیرد.
کاتولیک‌ها در روزهای چهارشنبه خاکستر «ash wednesday» (اولین روز ایام روزه مسیحیان) و جمعه‌های ایام روزه «lent» و جمعه پاک «good friday» روزه می‌گیرند و از خوردن گوشت خودداری می‌کنند. کاتولیک‌ها قرن‌های متمادی از خوردن این ماده غذایی در تمام جمعه‌ها منع شده بودند، اما از اواسط دهه ۱۹۶۰ خودداری از مصرف گوشت در جمعه‌های خارج از ایام روزه، به نظر محلی و شخصی افراد واگذار شد.
در روز چهارشنبه خاکستر و جمعه پاک، خوردن دو وعده غذایی کوچک و یک وعده غذایی عادی جایز است، اما خوردن گوشت ممنوع است. در سایر جمعه‌های ایام روزه نیز مصرف هر نوع گوشتی حرام است. برای روزه‌های اختیاری در روزهای جمعه، برخی افراد به جای خودداری از غذا خوردن، ریاضت دیگری را برای تقرب در نظر می‌گیرند یا نماز مخصوصی را می‌خوانند.
هدف از این روزه کنترل هواهای نفسانی و ریاضت کشیدن برای بخشایش گناهان و همدردی با فقراست.
در فرقه ارتودکس، دوره‌های متعددی برای روزه وجود دارد که شامل ایام روزه «lent»، روزه‌های رسولان «apostels»، روزه آسودن یا دورماسیون «dormition»، روزه تولد مسیح «nativity» و روزه‌های دیگر است. هر چهارشنبه و جمعه، روزهای روزه به شمار می‌آیند به غیر از آنهایی که در هفته‌های خالی از روزه واقع می‌شوند.
در روزه این آیین به طور کلی مصرف گوشت، لبنیات و تخم مرغ ممنوع است. ماهی در برخی روزهای روزه ممنوع است و در بعضی روزها مجاز.
ارتدوکس‌ها به این دلیل روزه می‌گیرند که معتقدند پرهیز از شکم‌پروری، رحمت خدا را برای آنها به ارمغان می‌آورد.
روزه در آیین پروتستان، قانون جامعی ندارد، بلکه به انتخاب و صلاحدید افراد، کلیساها، مؤسسات یا انجمن‌هاست.
برخی از افراد کلاً از مصرف غذا و نوشیدنی امتناع می‌کنند؛ بعضی دیگر فقط آب یا آب میوه می‌نوشند؛ یا اینکه فقط غذاهای مشخصی را می‌خورند و از غذاهای خاصی امتناع می‌کنند و با هر وسوسه‌ای مقابله می‌کنند.
هدف از روزه در این آیین، تقویت روح یا به کرسی نشاندن یک سخن حق در جامعه مدنی یا سیاسی است.
در فرقه مورمن اولین یکشنبه هر ماه، زمان روزه است. افراد و خانواده‌ها در صورت تمایل ممکن است روزهای دیگری نیز روزه بگیرند. خودداری از خوردن و آشامیدن برای دو وعده متوالی و نیز بخشیدن غذا یا پول به نیازمندان روزه‌داری این فرقه است. بعد از روزه اعضای کلیسا در جلسه روزه و شهادت دادن شرکت می‌کنند.
● هندوییسم hinduism
هندوییسم یکی از قدیمی‌ترین دین‌ها‌ی غیر الهی است که ۲۵۰۰ تا ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد، از تمدنی در هند برخاسته است.
هندوییسم دین خدایان است که اساس آن اعتقاد بر یگانگی هر چیز است. این کلیت، برهمن نامیده می‌شود. هندوها معتقدند هدف از زندگی این است که ما درک کنیم بخشی از خدا هستیم که می‌توانیم این سطح حیات را ترک کرده و به خدا بازگردیم.
این آگاهی حقیقی فقط با ورود به چرخه تولد، مرگ و زندگی که سمسره «samsara» خوانده می شود امکان‌پذیر است. موفقیت هرکس در این راه با مقدار اعمال خوب و بدش «karma» ارزیابی می‌شود و تعیین کننده تناسخ بعدی اوست. خدمت به دیگران و قربانی کردن، موجب ارتقای درجه و تولد دوباره فرد در درجه بالاتر می‌شود و انجام اعمال بد، او را به سطح پایین‌تر یا حتی به سطح یک حیوان تنزل می‌دهد.
● روزه در آیین هندو
هندوها معمولاً در روزهای ماه جدید و جشن هایی مانند shivratri، durga puja و puja روزه می گیرند. زنان شمال هند در روز karva chauth هم روزه می‌گیرند.
نحوه روزه بستگی به خود فرد دارد. ممکن است روزه، امتناع از خوردن و آشامیدن هر نوع غذا یا نوشیدنی برای مدت ۲۴ساعت باشد، اما بیشتر شامل نخوردن غذاهای جامد است و نوشیدن مقداری آب یا شیر مجاز است.
هدف از این روزه، افزایش تمرکز در مدیتیشن ( یا عبادت برای تطهیر) درون است و گاهی به عنوان دادن یک قربانی در نظر گرفته می‌شود.
● بودیسم
دین بودا برخاسته از آموزش های سیدارتا گوتاما است که ۵۳۵ سال پیش از میلاد به ظهور رسید و بودا نام گرفت .
بودایی‌ها به اصل تناسخ روح و چرخه حیات معتقدند، بدین صورت که هر کس روند تولد، زندگی و مرگ را می‌پیماید. پس از این چرخه، اگر فرد وابستگی خود به جسم و علایق را رها کند می‌تواند نیروانا ( nirvana ) را کسب کند.
● روزه در آئین بودا
همه فرقه‌های اصلی بودیسم دوره‌هایی برای روزه دارند که معمولاً روزهای چهاردهم ماه و دیگر روزهای مقدس است. در آیین بودا، روزه به معنای خودداری از خوردن غذاهای جامد است، ولی استفاده از برخی مایعات مانعی ندارد. روزه بودائیان روشی برای پاک‌سازی است.
راهبان بودایی تراوادین (theravadin) و تندایی (tendai) برای آزادسازی ذهن روزه می‌گیرند. بعضی از راهبان بودایی کشور تبت، برای کمک به رسیدن اهداف یوگا ، نظیر انرژی درونی، روزه می‌گیرند.
● لاماییسم
لاماییست‌ها در هر ماه روزهای ۱۴ و ۱۵ و ۲۹ و ۳۰ تنها از غذای آردی و چای تناول می‌کنند ولی پارسایان این مذهب در طول این چهار روز تا غروب آفتاب هیچ نمی‌خورند
● صابئین
صابئین یا مندائیان (پیروان حضرت یحیی) در روزهای ویژه‌ای از سال که آنها را مبطل می‌نامند از خوردن گوشت، ماهی، تخم مرغ خودداری می‌کنند. از جمله این روزها ۲۶ و ۲۷ و ۲۸ و ۲۹ و ۳۰ ماه سمبلتا، روزهای ششم و هفتم ماه دولا و روز دوم ماه هطیا است.
آنها روزه واقعی را روزه‌دار بودن اعضا و جوارح آدمی می‌دانند که در کتاب کنزاربا یا صحف آدم مقدس‌ترین کتاب مندائی‌ها آمده است: «ای مومنان، برای‌تان گفتم که روزه بزرگ فقط نهی از خوردن و آشامیدن نیست بلکه دیدگان‌تان را از نگاه‌های هیز و شیطانی و گوش‌های‌تان را از شنیدن حرف‌هایی که مردم در خانه خود می‌زنند برحذر دارید و زبان‌های‌تان را به گفتارهای دروغ و ناپسند نیالایید و ....
منابع:
samsara : عالم روحانی، جهانی که تولد تازه در آن رخ می دهد.
انجیل متی، فصل ششم، آیات شانزده تا هجده.
